Naim Frashëri: Poeti që e ktheu gjuhën në atdhe dhe atdheun në poezi
Më 20 tetor 1900, në Stamboll, pushoi së rrahuri zemra e një prej figurave më të mëdha të Rilindjes Kombëtare, Naim Frashërit. Ai i dha fjalës shqipe shpirt, poezisë shqiptare dinjitet dhe kombit shqiptar frymë. Naimi, përmes vargjeve të tij, nuk kërkoi thjesht të bukurën, por lirinë, dashurinë dhe dritën për një popull që po zgjohej nga gjumi i gjatë i robërisë.
Naimi lindi më 25 maj 1846 në fshatin Frashër të Dangëllisë, në një familje që historia e Shqipërisë e përmend me nderim. I biri i Halit Beut dhe Emine Hanëmit, u rrit në një mjedis që ushqente dijen, kulturën dhe atdhedashurinë. Vëllezërit e tij, Abdyl dhe Sami Frashëri, do të bëheshin po ashtu figura themelore të Rilindjes, duke e kthyer shtëpinë e Frashërinjve në djep të kombit. Që në moshë të re, ai u përfshi në punën e madhe për ringjalljen e kombit, duke e kuptuar se pa gjuhë e arsim, s’ka liri të vërtetë.
Shkollimin e parë e mori në vendlindje, më pas në Janinë, ku studioi në gjimnazin “Zosimea”, një vatër e rëndësishme e arsimit klasik dhe humanist. Që aty, Naimi u ushqye me letërsinë greke, latine, persiane dhe turke, por në shpirt mbajti të gjallë mallin për Shqipërinë, për gjuhën e ndaluar, për njerëzit e varfër dhe për lirinë e munguar.
Në vitet e shërbimit në administratën osmane në Janinë, Sarandë dhe më vonë në Stamboll, Naim Frashëri e kuptoi se lufta për Shqipërinë duhej bërë me mendje e me fjalë. Ai u përfshi në veprimtarinë e Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqipe, duke u bërë një ndër figurat kyçe në themelimin e shtypshkronjës shqiptare në Stamboll, ku u botuan veprat e para në gjuhën amtare.
Me Naimin, rilindësit kuptuan se një komb pa shkollë dhe pa gjuhë është si trupi pa shpirt dhe drita pa flakë. Ai e përkufizoi programin e Rilindjes në mënyrën më të qartë: arsimi kombëtar, dashuria për atdheun dhe liria si themel i çdo përparimi.
Në çdo varg të tij, ai e bëri poezinë altar të atdhedashurisë dhe e ktheu gjuhën shqipe në armë të bukur, të ndritur e të pathyeshme.
Naim Frashëri la një trashëgimi të gjerë letrare e filozofike, që përfshin poezi, prozë, tekste didaktike e fetare.
Me “Bagëti e bujqësi” i këndoi tokës, jetës dhe shpirtit të shqiptarit; me “Historia e Skënderbeut” ngjalli kujtimin e lavdisë; me “Gjuha jonë” u bë zëri i ndërgjegjes kombëtare, u bë betimi i çdo shqiptari që do të vinte pas tij: Gjuha jonë sa e mirë, sa e ëmbël sa e gjerë…
Në “Lulet e verës” dhe “Parajsa dhe fjala fluturake”, shpalosi një botë shpirtërore të thellë, ku dashuria, mirësia dhe njerëzimi u vendosën përmbi gjithçka.
Por Naimi nuk ishte vetëm poet i luleve e i fushave, ai ishte filozof i mendimit të lirë, përkthyes i “Divanit të Hafizit”, predikues i unitetit kombëtar me: “Feja e shqiptarit është shqiptaria”. Ai e tejkaloi përkatësinë fetare për t’u bërë simbol i bashkimit shpirtëror të kombit.
Në thelb, Naimi i mësoi shqiptarët të shohin më lart se robëria. Ai u mësoi se liria fillon në mendje, në shpirt dhe në gjuhë. Në kohën kur shumëkush besonte se Shqipëria ishte e humbur, ai besoi se ajo mund të rilindte, nëse do ta donin dhe do ta ndriçonin me dritën e dijes.
Ai shkroi për fëmijët, për mësuesit, për të rinjtë, për t’u dhënë zemër e dinjitet. “Dëshira e vërtetë e shqiptarëve”, u bë një lloj Kushtetutë morale e kombit, ku liria, arsimi, dhe përparimi ishin themel i çdo zhvillimi.
Naim Frashëri ishte apostulli i shpirtit shqiptar. Ai i dha dritë dijes, i dha kuptim dashurisë për atdheun, i dha një horizont të ri letërsisë sonë. Në vargjet e tij, Shqipëria u bë nënë, flamur, tempull. Ai nuk luftoi me armë, por me penë; arma e tij ishte fjala e pastër, e butë, e përjetshme.
U shua më 20 tetor 1900, i sëmurë nga tuberkulozi. Vdiq në mërgim, por fryma e tij mbeti në atdhe, në çdo shkollë, në çdo këngë, në çdo varg që fëmijët shqiptarë mësojnë. Ai u shndërrua në simbolin e kulturës kombëtare, në misionarin e dritës e përparimit.
Më 1937, eshtrat e tij u sollën në Tiranë me nderime të larta dhe u vendosën në varrezat e “Dëshmorëve të Kombit”, ku qëndrojnë si amanet i një kohe që nuk shuhet.
Në kujtesën e popullit, Naimi është udhëheqës shpirtëror, një zë që s’ka pushuar kurrë së foluri për dashurinë, për lirinë dhe për Shqipërinë.
Në çdo 20 tetor, kujtimi i tij është rikthim në rrënjët e shpirtit tonë kombëtar.
Ai mbetet poeti i pajtimit, i përulësisë, i përjetësisë. Poeti që e ktheu fjalën në flamur, gjuhën në fe, dhe Shqipërinë në ëndërr të përbashkët.
Naim Frashëri mbetet dritë e pashuar në ndërgjegjen tonë kombëtare, një urë midis fesë dhe atdheut, midis shpirtit dhe dijes. Ai jo vetëm shkroi për Shqipërinë, ai e ringjalli atë me fjalën, me dashurinë dhe me besimin se arsimi dhe gjuha janë themelet e lirisë. Në çdo brez që mëson, në çdo zemër që ndien shqip, frymon ende Naimi, sepse ai vetë e kishte shkruar më mirë se kushdo tjetër:
Ti Shqipëri, më jep nder, më jep emrin shqiptar,
Zemrën ti ma gatove plot me dëshirë e zjarr.
Nga Borea Lisi
