Nga Boris MISKA
Të njihje atë plak në moshë aq të thyer në vitet gjashtëdhjetë në Pukë, ishte njësoj sikur të përballeshe me personazhet e Balzakut, të cilët do t’i prekja më vonë përmes leximit të librave të francezit me famë.
Xha Pandi, kështu e thërrisnin të gjithë me respekt, ishte një burrë i vjetër që jetonte në Veri të Shqipërisë, për disa rrethana që nuk i di me saktësi, por siç flitej, kërkohej edhe nga shteti grek.
Aty në Pukë ishte strehuar që në vitet tridhjetë, e kishin pranuar si jabanxhi, e kishin bërë të tyrën, por asnjëherë nuk e kishin dorëzuar. Edhe autoritet e kohës bënin një sy qorr e një vesh shurdh, dhe nuk e kishin denoncuar për asnjë moment burrin me origjinë nga fshatrat shqiptare në kufi të Greqisë.
Jetonte në një barakë, e cila fryente nga të gjitha anët, aty kishte veç shtratit edhe ‘zdruktarinë’ e tij, punishten e drurit. Brenda ndeshje një botë tjetër, shikoje sunduqe të dekoruar për nuset e reja, djepe fëmijësh, rafte të vogla, sheka turshish, bishta veglash pune. Hapsira ngrohej përmes një sobe, fuçi e improvizuar, e cila pushonte së nxjerri tym vetëm në pak javë të verës, ose asnjëherë.
Përshtypja e parë që krijova sapo e pashë për herë të parë, ishte sikur gjeta një qënie njerëzore me lëkurë që i ngjante lëvozhgës së pemës. Vinte me trup të imët, me fytyrë të rreshkur… Duart i dridheshin nga lodhja e mosha, por shumë njeri i dashur dhe kjo cilësi i dekorohej tek sytë e ngrohtë e të qeshur.
Nuk e ngrinte zërin asnjëherë, ishte i qetë, edhe pse ne fëmijët e pallateve përreth hynim e dilnim tek ai mjedis skenik si në habitatin tonë, por sa herë riktheheshim në oborr merrnim prej tij mirësi.
Edhe sot i kam në sy veglat e tij të punës; sqeparin, çeknin, sharrën e dorës, një të vogël dhe tjetrën që rrinte varur në një dërrasë, nga ato për prerje më të forta, që kishin një tel si kavo në pjesën e sipërme, tavolinën e improvizuar ku punonte, vendin ku mbante gozhdë e perona, tutkallin që e shkrinte në sobë brenda një ene të vjetër.
Mosha ia kishte frenuar ca punën, por ai nuk ndalej, herë pas here shihje malësorë që vinin nga fshatrat përrreth dhe ngarkonin në kafshë punimet e tij, pajën e nuseve.
Ato orendi modeste, që vareshin në dy anët e samarit të kuajve, shkonin gjithkund, në oda e kulla, atje ku rifillonte një jetë e re.
Dy sënduket e lidhur anash, stoliseshin mbi samar me një djep të vizatuar me lule nga xha Pandi, krevat fëmijësh që do tundte e rriste disa gjenerata.
Më parë mjeshtri korçar, sepse kështu i thërrisnin, shkonte fshat më fshat, e kullë më kullë dhe i punonte atje këto orendi.
Punimet e duarve të tij i kam hasur në shumë vende; nga Qerreti e zonat përreth Pukës, e deri në Hadroj, Kabash, Micoj e Kryezi.
Ai kishte dekoruar me mjeshtëri dhe të gdhëndura prej druri dhjetra tavane, sergjene, shkallë, veç orendive që përmenda më lart.
Odat e miqve stoliseshin aq bukur nga duart e tij, dhe kur ngrije kokën lart shihje një hapsirë të veshur me dru të ngrohtë ahu, arre, pishe, të cilat ngjyronin apo shkëlqenin ndoshta nga ndonjë lëndë e përftuar prej lëvoreve të arrës apo gështenjës.
Xha Pandi ishte si një nga ne, dinte të bisedonte me fëmijët, na mesonte ashtu si mjeshtri drurin përmes gëdhendjes, tregimit të ndonjë përralle, apo dhe rrëfimit të tregimeve me filozofi brenda tyre.
Edhe sot e kujtoj sa bukur e interpretonte atë pjesë kur djali vraponte me zemrën e nënës që ia kishte shkulur nga kraharori në përmbushje të një mbrapshtije, dhe prej ngutjes rrezohet; bir u vrave, i foli zemra e nënës!
Ai në ato momente lotonte pak, por me shumë dhimbje në portret, sepse kishte dekada që nuk i shikonte gruan dhe fëmijët e vet, të cilët i kishte lënë diku përtej kufirit shtetëror.
Ne në një farë kuptimi ishim si familje e tij, na deshte dhe e respektonim, askush nuk guxonte të prekte diçka, të abuzonte, të vërviste një gur mbi baraken e vogël, ajo ishte e shenjtë për të gjithë.
Mbaj mend që çdo të dielë, kur nëna ime bënte lakror, vendoste në një pjatë racionin për xha Pandin dhe unë ia çoja me kënaqesi.
Dhuratat më të bukura që merrnim prej tij ishin arkat e kursimit, të cilat i bënte të vogla, me kompensatë, të lyera me bojë, e të vizatuara me lule.
Lart kishin folenë ku ne hidhnim kursimet e pakta, dhe kjo ‘llogari’ hapej kur afronte vitit te ri, ose në fillim të shtatorit, për të blerë libra e fletore për në shkollë.
Xha Pandin e donin të gjithë, e njihnin kudo, e ndihmonte gjithëkush me sa të mundej.
Në ditët më të ftohta të dimrit atij i lironin një dhomë në spitalin e qytetit, e fusnin në forcë dhe e trajtonin me dhimbshuri.
Nuk ishte i sëmurë, por shumë i moshuar dhe i pamundur ta përballonte klimën e ashpër. Edhe në spital ne i shkonim si shoqëri për vizitë, dhoma e vogël ishte në katin e tretë dhe komedinën tek koka e krevatit e gjenim gjithnjë të mbushur me komposto e ushqime që ia sillnin të gjithë banorët.
Xha Pandi ishte njeri i thjeshtë që në rininë e vet u shërbeu kodo pukjanëve, dhe i mblodhi ata rreth vetes në moshë e pleqërisë, për të lënë emër e kujtim të pashlyer, siç edhe mbeti tek unë.
