Luigj Gurakuqi është një nga figurat e shquara të Rilindjes Kombëtare, i lindur në Shkodër më 19 shkurt të vitit 1879. Mësimet në ciklin e ulët i kreu në vendlindje, ndërsa të mesmet në Kolegjin Shën Mitër Kronës, ku pati mësues De Radën. Vazhdoi studimet universitare në Napoli (Itali) në vitet 1901-1906 dhe lëvroi si prozën e shkurtër, edhe poezinë lirike, si dhe publicistikën. Më 1906 përgatiti fjalorin shqip-frëngjisht. Më 1906-n botoi në Bukuresht librin “Abetar i vogël shqyp mas abevet t’Bashkimit e Frengjisht-Shqyp i fjalëve me tregime n’dy dhialekte”. E botoi në Napoli “Fjalorth Shqyp-Frengjisht e Frengjisht-Shqyp” i fjalëve për përmbajtjen patriotike, për lirizmin dhe teknikën e vjershërimit. Luigji, me artikujt e tij, dha një ndihmesë me rëndësi në mendimin estetik dhe në kritikën letrare shqiptare.
Viti 1906 ishte viti i fillimit të aktivitetit politik dhe patriotik për çlirim kombëtar të Luigj Gurakuqit. Në vitin 1907 bashkëpunoi me Bajo Topollin për organizimin e kryengritjes në Veri të Shqipërisë. Më 1908 mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ku u zgjodh nënkryetar dhe anëtar i Komisionit për njësimin e alfabetit. Në vitin 1909 u emërua drejtor i së parës shkollë normale që u hap në Elbasan, ku dha një ndihmesë me vlerë për vënien e arsimit mbi baza kombëtare.
Më 1911 mori pjesë në kryengritjen e malësorëve të Mbishkodrës, si një nga udhëheqësit e saj, dhe hartoi së bashku me Ismail Qemalin Memorandumin e Greçës. Më 1912 zhvilloi një veprimtari shumë të dendur atdhetare, e cila kulmoi me organizimin e kryengritjes së përgjithshme. Mori pjesë në mbledhjen e Bukureshtit dhe në Shpalljen e Pavarësisë më 28 nëntor 1912, duke qenë bashkëpunëtori i ngushtë i Ismail Qemalit. Në Qeverinë e Përkohshme të Vlorës u zgjodh Ministër i Arsimit dhe vendosi arsimin e detyrueshëm fillor për djem dhe vajza.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, me pushtimin malazez të Shkodrës, u internua në Podgoricë. Gjatë pushtimit austro-hungarez, duke shfrytëzuar postin e Drejtorit të Përgjithshëm të Arsimit dhe koniunkturat politike, hapi shumë shkolla shqipe. Ai ishte një nga themeluesit e Komisisë Letrare më 1916, ku u tregua një lëvrues i zoti i gjuhës shqipe, duke krijuar ndër të tjera edhe një varg fjalësh të reja që hynë në fondin e saj.
Mori pjesë në Kongresin e Durrësit më 1918, ku u zgjodh Ministër i Arsimit në qeverinë e përkohshme dhe anëtar i delegacionit të saj në Konferencën e Paqes në Paris. Më 1912-1924 qe deputet i Shkodrës në Këshillin Kombëtar, ku si një nga udhëheqësit e opozitës luftoi për demokratizimin e jetës së vendit, për lehtësimin e gjendjes së bujkut nga shtypja e rëndë, për zhvillimin ekonomik e kulturor dhe për mbrojtjen e pavarësisë nga synimet skllavëruese të fuqive të huaja.
Në dhjetor të 1921 u emërua Ministër i Brendshëm. U bë pjesë e kryengritjes së qershorit 1924, duke qenë një nga frymëzuesit dhe organizatorët e saj. Në qeverinë e Fan Nolit u emërua Ministër i Financave. Pas ardhjes në pushtet të “Legalitetit” ai shkoi në Itali, ku u vra më 2 mars 1925 në Bari.
Kur fliste dhe debatonte në parlamentin shqiptar, ky mendimtar i kombit shqiptar binte në sy për idetë e tij liberale, për idetë në fushën e arsimit dhe të financave me orientim evropian. Tema e shtetndërtimit në Shqipëri zinte një hapësirë të gjerë në fjalimet e tij vizionare. Luigj Gurakuqi e shihte tribunën e parlamentit si një tribunë të rrahjes së mendimit politik për të shprehur të gjitha interesat e njerëzve, dhe jo si një instrument ku disa spekulantë të arrijnë të realizojnë interesat e tyre. Ai, në shkrimet e tij, përdorte shpesh pseudonimin Jakin Shiroka dhe Lek Gruda.
(Citimet e fjalimit dhe poezisë i lashë të paprekura, siç kërkove.)
Fan Noli i madh e cilësonte Luigj Gurakuqin si një ndër europianizuesit tanë të hershëm e të mëdhenj, si një nga pionierët e qytetërimit perëndimor, i cili shërbeu fuqishëm të sotmes në përpjekjet tona europianizuese. Rilindasi ynë Luigj Gurakuqi përmendet në Enciklopedinë e Kroacisë. Ai ka marrë titullin “Hero i Popullit”, po ashtu titullin e nderuar “Mësues i Popullit” dhe më 1989 Universiteti i Shkodrës mban emrin Luigj Gurakuqi.
Ka të dhëna nga ish ambasadori ynë në Vatikan, Vili Kamsi, i cili i kushtoi një studim për rigjetjen e vendit të merituar të Luigj Gurakuqit në Panteonin Kombëtar. Sipas tij: “Një vlerësim i veçantë i është bërë nga bashkia e Rajonit të Pulias, në Bari, e cila më 2 mars 2000 organizoi veprimtari të veçantë për Gurakuqin. Sheshit pranë, ku u vra heroi ynë, në Bari, iu dha emri i tij, duke vendosur edhe një tabelë të shkruar në shqip e në italisht në përkujtim të tij”.
Vrasja e Luigj Gurakuqit ka qenë pjesë e një plani për të vrarë krerët e opozitës së atëhershme nga regjimi i Zogut. Dy ditë më parë ishte planifikuar për të vrarë Riza Cerovën më 28 shkurt të vitit 1925, i cili mundi të shpëtojë. Një ditë më vonë vranë në shpellën e Dragobisë patriotin Bajram Curri më 29 shkurt të vitit 1925. Vrasjen e Luigjit e bëri kushëriri i tij Baltion Stambolla. Ky fakt nuk përbën më sekret, kjo është e vërtetë, por mënyra se si e ka trajtuar historiografia shqiptare në kohë të ndryshme figurën e Luigj Gurakuqit përbën ende debat.
Shtëpia e tij, dikur muze, tashmë po rrënohet. Fakti që një shtet tjetër si Italia ka ditur ta identifikojë këtë figurë kaq të lartë politike shqiptare dhe t’i vërë një emër rruge dhe sheshi, ndërsa shteti shqiptar të mos gjejë një investim për të rijetësuar shtëpinë e këtij rilindasi, shtetari me përmasa të pakrahasueshme, flet jashtëzakonisht shumë.
Timoleo GURI.
