Ilir MBORJA
Gjithmonë më ka pëlqyer gjumi i mëngjesit dhe gjithmonë e kam pasur të vështirë të ngrihem nga shtrati para mesditës. Sepse kam qenë i tillë, domethënë gjumash e përtac i madh qysh në vogëli, nuk më çuan kurrë në kopsht. Më mbante gjyshja në shtëpi. Shtëpi, i thënçin. Kolibe, me mure qerpiçi dhe, në vend të tjegullave, e mbuluar me ca teneqe të valëzuara… Nga pas saj kishim një kopsht me katër hardhi rrushi të zi që kacavirreshin pas tre fiqve të lashtë që binin të rreshtuar radhë, fiks përballë dritares së vetme të dhomës ku flija. Kësaj dritareje, në vend të xhamave, gjyshi, kur ishte gjallë, i kishte vënë një plastmas të trashë nga ato të serave. Çdo ditë, aty nga mesdita, drita dhe rrezet e diellit, pasi përshkonin plastmasën, derdheshin e binin mu në faqen e murit përballë minderit ku unë flija. Sa hapja sytë, ashtu i shtrirë, përpiqesha të deshifroja figurat që krijonin dritë-hijet nga përthyerja e rrezeve të diellit nëpër degët, gjethet e, në vjeshtë, kur piqeshin njëkohësisht edhe rrushi edhe fiqtë, edhe frutat e tyre. Ishte më shumë se zbavitje. Ato figura të lëvizshme që shfaqeshin në murin e lyer me gëlqere, dhe që ndryshonin në varësi të orës që dielli parakalonte përpara kuadratit të plastmasës, krijonin ca skena të çuditshme që s’mund t’ua rrëfej dot. Ishte tamam si një film që dielli dhe degët me gjethet e fiqve e të hardhive të rrushit e luanin në varësi të stinës, kohës e motit. Po të mos frynte erë jashtë, aq sa mund të dalloje lëvizjen e akrepit të minutave të orës, aq mund të dalloje edhe ndryshimin dhe zëvendësimin e një figure me një tjetër. Kjo kohë që dukej sikur ecte dhe ndalej njëherazi, kërkonte domosdoshmërisht edhe vetminë. Dhe unë këto i kisha. Edhe kohë, edhe vetmi, atëherë kisha me bollëk. S’mund ta imagjinoni sa më shijonte ajo grafikë monokromë me nuancat e grisë dhe okrrës që shfaqej çdo ditë në faqen e murit përballë. Monotoninë e përditshme të asaj që shihja, e thyente me ritmin e pakuptueshëm të kohës ndërrimi i motit. Ndërsa puhizat e lehta që përkëdhelnin gjethet e fikut apo të hardhisë së rrushit që i kacavirrej atij, rrezet e pjerrëta të dritës, me ritmin e ngadaltë të një filmi pa zë e pa ngjyra, më tregonin silueta të ca qenieve çuditshme, të njerëzve të njohur e të panjohur, të ca pamjeve të pashpjegueshme që jo rrallëherë trishtonin imagjinatën time. Më pëlqente pa masë ky lloj trishtimi, se bashkë me imagjinatën e lumturisë, më tulateshin edhe ëndrrat dhe kjo më ndihmonte të përqendrohesha 100% në filmin tim… Kisha nevojë edhe për këto pauza, se jo gjithmonë më pëlqente që filmi im të më bënte të ndihesha i lumtur si në një botë përrallash të pakuptimta. Nuk di ta shpjegoj pse nuk doja ta përjetoja dhe shijoja pandërprerë në vazhdimësi atë film. Nuk e di si dhe pse më ishte fiksuar, që për për mua ishte e ndaluar të jetoja në një botë të tillë përrallore. Gjithashtu, as sot nuk di ta shpjegoj se nga kush kisha frikë mos më diktonte kënaqësinë e atyre përjetimeve…
Ju thashë se nuk e di, madje e kam të pamundur të shpjegoj konkretisht mekanizmin se si realizoheshin gjithë ato figura. Mbase ato dritë-hije, më shumë se përthyerjet rastësore të dritës me degët e gjethet e pemëve në kopshtije që derdheshin në mur përmes plasaritjeve plastmasës së pluhërosur, kishin të bënin me fantazinë e trurit tim që, siç më thoshte edhe gjyshja, “natë e ditë fluturonte si balonë pa bisht”… Nëse ishte vërtet kështu, dhe ka shumë mundësi që kështu të ishte, atëherë imagjinata ime mund të quhej një qiell i pafund, ndërsa truri im ishte tamam si balona pa bisht, që bridhte pavarësisht drejtimit të erës, krijonte dhe rikrijonte pa vetëdije ato skena e figura që dëshironte të shikonte. Domethënë, mbas çdo lëvizjeje të dritës dhe çdo rrezeje dielli që mundte e s’mundte të depërtonte përmes trungjeve, degëve e gjetheve të pemëve, truri im bëhej një magjistar që transformonte peizazhin në murin e dhomës sime, duke sjellë në jetë karaktere dhe pamje që më pëlqenin, apo që isha i bindur se nuk i pëlqenin ca njerëzve që unë nuk i honepsja…
Për këta të fundit, unë ngrija dhe i zgjatja duart pikërisht në atë pjesë të kuadratit të dritares prej plasmasi dhe, gishtat e mi shndërroheshin në ca qenie të fshehta, tamam si magjistarë të vegjël thurnin figura që më interesonin. Një gisht i përkulur bëhej hark i një shigjete, që duke më pëshpëritur, më premtonte se mund të godiste pa pikën e frikës, cilindo që vlerësoja se duhej ndëshkuar. Pastaj, pasi i ngulja shigjetën (kuptohet – pas shpine) armikut tim, pëllëmba ime e hapur shndërrohej në krahët e një zogu gjigand, që më ftonte t’i hipja lart e të fluturoja larg viktimës sime që mund të më ndiqte deri te cepi i murit. Në atë film dritë-hijesh, gishtat e mi ishin shokët e organizatës sime të fshehtë, që guxonit të kundërshtonin fizikisht ata që imagjinata ime djallëzore dëshironte thellë në heshtje t’u bënte keq. Dhe unë isha besimplotë se hijet e gishtave të mi ishin jo vetëm më të gjallë, por edhe më të fortë se çdo polic, apo posedues i dosjeve me sekretet e mendimeve të mia.
Nuk e di pra, se si ishte krijuar edhe ajo figure që dalloja pothuajse gjithmonë në cepin e djathtë lart të ekranit në mur?! Jo vetëm që asnjëherë nuk u familjarizova, por më bezdiste aq shumë sa nuk tregohet silueta e një polici, që, me atë kapelën e tij të madhe dhe uniformën e çrregullt, asnjëherë nuk qëllonte të mungonte atje në cepin e djathë lart e të patrullonte hapësirat e imagjinatës sime. Ndaj tij nuk i përdora kurrë gishtat e mi, domethënë, shokët e organizatës sime të fshehtë, për ta qëlluar. Ndoshta pse rrinte gjithmonë lart, në cepin e murit, ku hijet e gishtave të mi ndërpriteshin se nuk më hynin dot në punë jashtë ekranit që ndriçonte dritarja në gëlqeren e zverdhur të murit, ose, ndoshta, sepse brenda meje fshihej një frikë e pashpjegueshme që më pengonte ta sfidoja me lojën time duke përdorur shokët e organizatës sime të fshehtë. Ishte një ndjenjë e dyfishtë: nga njëra anë e shihja si të paarritshëm, të mbrojtur nga pozicioni i tij lart në cep të murit e, nga ana tjetër, më dukej sikur ai më shihte e gjithmonë më diktonte çdo veprim timin sado të fshehtë. Madje edhe mendimet… Seç kisha një bindje, sikur ai njeri më survejonte pandërprerë kur unë përpiqesha të shpikja lojërat e mia të fajshme… Por, ndërsa policin nuk guxoja ta prekja asnjëherë, Kryetarin e Këshillit Popullor të lagjes jo vetëm e ngacmoja, por e godisja pa mëshirë. Kuptohet, gjithmonë pas shpine… Kur më shfaqej ai, më prishej humori. Nuk mund ta duroja dot kapardisjen e qëndrimin e tij autoritar dhe, ajo dosje që mbante në sqetull, patjetër përmbante të gjitha sekretet e mendimet e mia të mbrapshta. Më ishte fiksuar e më ishte bërë obsesion, që ta përmbysja autoritetin e tij, sa here më shfaqej në ekranin e murit të zverdhur nga tymi. Kur nuk mundja ta godisja në shenjë me shigjetë, atë çast doja të frynte erë. Murrlan mundësisht. Se, sa herë jashtë frynte erë e lëkundte degët e gjethet, nëpër mur kalonte ngadalë silueta e një gomari. Hija e përulur dhe e qetë e tij më sillte një ndjesi pafajësie që nuk mund ta gjeja askund tjetër dhe duke interpretuar me gishtat e mi veshët, ose atë gjënë që kishte në fund të barkut, tentoja t’i gjuaja vitheve Kryetarit të Këshillit Popullor të lagjes sime…
Ushqyer mbase nga ilustrimet e Abetares te faqja ku shpjegohet shkronja “L”, jo rrallëherë në këto skena shikoja edhe lopën e komshiut, me konturet e saj të mëdha, që kulloste në një livadh gri, por që imagjinata ime e bënte të gjelbërt… Ndërsa, kur nuk frynte erë jashtë, gjithmonë, në murin e dhomës kërkoja dhe e gjeja profilin e mësueses dhe të shokut tim të bankës, Metit. Figura e mësueses shfaqej gjithnjë me një nënqeshje të lehtë dhe dyshuese, ndërsa portreti i Metit dukej sikur qeshte djallëzisht dhe më ftonte t’i punonim ndonjë rreng nga ato që dinte t’i bënte vetëm ai mësueses, siç ia bëri njëherë duke i vënë një krrabë të vogël teli me leqe llastiku në kutinë që mbante shkumsat dhe fshirsen e dërrasës së zezë. Edhe unë pata dorë në këtë lodër, se e lashë Metin të priste me dhëmbë një pjesë nga llastiku i brekëve të mia, por kam përshtypjen se, mësuesja që u llahtaris nga shkrepja nëpër gishta e leqes kur futi dorën në kuti të merrte shkumësin, nuk kuptoi gjë për mua se, pasi u qetësua i nguli një vështrim dyshues vetëm Metit. Pikërisht për këtë arsye, domethënë, si për çdo veprim të papëlqyer që mund të ndodhte në klasë dhe bashkë me mua kishte dorë edhe Meti, edhe kur më shfaqej silueta e tij në ekranin e murit, përjetoja në vetëvete ndjesinë e justifikimit. Për gjithçka, se, çuditërisht, shpesh më kapte një si biçim brejtje ndërgjegjeje, edhe kur s’kisha arsye…, se s’kisha bërë ndonjë gjë. Gjithsesi, në rastet kur kisha dorë në ndonjë prapësi, unë dija të justifikohesha. Isha tamam siç më thoshte gjyshja që pretendonte se më njihte mirë: “Hedh gurin e fsheh dorën!”. Siç duket, ngaqë isha hileqar dhe gjithmonë në situata të tilla dilja pa lagur, vuaja shpesh në vetëvete për faje që s’i kisha kryer.
Herë pas here, në mur shfaqeshin edhe portretet e Marksit, Engelsit, Leninit dhe Stalinit, të cilat i kisha parë në qytet për festën e 1 Majit tek i mbanin secilin nga katër burra të Komunales. Dy të parët, domethënë Marksi dhe Engelsi, me mjekrat dhe fytyrat e tyre të ashpra, më dukeshin madhështorë dhe babaxhanë, shpërfillës deri në infinit të prapësive të mia… Gjethet e fikut pas dritares, në pjesët që nuk depërtoheshin nga dielli, dukej sikur ishin krijuar enkas për të vizatuar portretet e tyre. Ç’t’ju them?! Ato gjethe të mëdha dhe të shpeshta që krijonin hijet që përkonte me konturet e mjekrave gjigante e ballukeve të tyre të famshme, për mua, ia kalonin çdo piktori… Madje, edhe atyre që pikturonin numrat e futbollistëve në kanatieret tona. Ndërsa, dritë-hijet që krijoheshin nga përthyerja e gjetheve të mëdha të fikut me disa nga gjethet më të vogla, apo e kokrrave të rrushit që i kacavirrej trungut e degëve të këtij fiku, krijonin një efekt rrjetëzimi të gjallë dhe dinamik të qimeve të mjekrave të tyre…
Ndërsa dy të tjerët, Lenini me Stalinin, konturet e të cilëve më dilnin më të paqarta në mur, përshkoheshin nga një lloj misteri dhe krijonin tek unë një ndjesi autoriteti që më bënte të ndihesha me faj dhe i frikësuar, tamam si me Kryetarin e Këshillit Popullor të lagjes sime. Mu si ai, edhe këta të dy, më dukeshin si roje të fshehta të botës sime imagjinare për faje që nuk i kisha kryer asnjëherë.
Megjithatë, kot nuk thonë se ndonjëherë rasti bën edhe mrekulli. Ndonjëherë ndodhte që dritat dhe hijet ndryshonin dhe m’i sillnin më të qartë, edhe Leninin, edhe Stalinin. Atëherë, profilet e tyre të çrregullta, por tepër serioze dukeshin sikur jetonin në murin e dhomës sime dhe iswhin familjarizuar me mua. Në këto raste, prania e këtyre figurave të rëndësishme të historisë botërore në dhomën time të varfër, mua më kapte një ndjesi sa misterioze, aq edhe magjepsëse. Nuk di ta shpjegoj arsyen, por kjo gjë, ky familjarizim domethënë, nuk më ndodhte me Marksin e Engelsin, megjithëse edhe këta bujtnin jo rrallë tek ekrani prej gëlqereje të zverdhur nga tymi në dhomën time të varfër…
***
Kur mbusha 7 vjeç e u bëra për shkollë, ngrihesha nga shtrati dhe e ndërprisja shikimin e filmit tim, vetëm kur më thërriste gjyshja se vajti ora që duhej të nisesha. Mësimi fillonte në orën 1 pasdite…
***
Pasi mbarova 8-vjeçaren, megjithëse isha me nota jo të këqija, nuk vajta në gjimnas dite, por në atë të mbrëmjes, dhe fillova punë si roje nate në Komitetin Ekzekutiv të qytetit. Ma rregulloi gjyshja, pasi i zuri një ditë pritë kryetarit dhe, duke qarë me lot në sy, iu lut për të më futur në këtë punë… Në dhomën e vogël që ishte për dezhurnin që shërbente edhe paradite kishte një divan që ishte shumë më i rehatshëm se minderi i shtëpisë sime. Punën e merrja çdo natë më 9 të darkës, domethënë edhe të shtunave e të dielave, apo për festa, për të cilat paguhesha dyfish. Nuk bëja asgjë, por shtrihesha e ia këpusja gjumit për shtatë palë qejfe. Zgjohesha para se të fillonte orari zyrtar e të vinin nëpunësit dhe, kur shkoja në shtëpi, ia fusja përsëri gjumit deri nga mesdita. Shkollën, edhe të mesmen, edhe të lartën, i bëra natën…
Sapo mbarova shkollën e lartë për filozofi, miqtë e mi që zura në Komitetin Ekzekutiv më caktuan të punoj në shkollën e mesme të mbrëmjes në Cërrujë, 16 km larg qytetit. Nuk lashë gur pa lëvizur për t’u emëruar pikërisht aty ku desha. Shokët e Partisë në Komitet më dhanë një apartament të ri në katin e parë të një pallati që sapo ishte ndërtuar me kontribut vullnetar. Kur dorëzova banesën e vjetër me kopshtijen nga pas, u mallëngjeva sa s’thuhet, por sidoqoftë, zhvendosja në apartamentit e ri, ku zhurma e kalamajve që luanin aty, më bënte mirë… Një vit përpara se të merrja diplomën për mësues filozofie, kisha përhapur fjalë se vuaja nga një “sëmundje” shumë e rrallë e syve, ajo e “bufit të pulave”, që, me demek, më pengonte shikimin në dritën e ditës dhe, për këtë, “mjekët më kishin rekomanduar që të qarkulloja vetëm kur binte muzgu” … Që atëherë vura edhe syze dielli, nga ato me xhama të zinj zgjyrë, siç mbajnë të verbrit dhe kur dilja në rrugë, nuk i hiqja asnjëherë para se të perëndonte plotësisht dielli. Kur shefi i arsimit po më dorëzonte emërimin tim më kërkoi gjithë mirësjellje raportin mjeko-ligjor për sytë e mi “problemorë”, që ta fuste në dosje, unë e kisha gati përgjigjen dhe i përmenda emrin e Sekretarit Partisë:
“…Pse? Nuk ka biseduar me ju për punën e raportit shoku Themo?! Unë nuk e kam problem, mund ta siguroj menjëherë, por unë mendoj se… Partia, shoku Themo, mendon që kjo gjë, domethënë halli im, të mbetet mes nesh, në Parti, sekret, domethënë…”
E ndjeva që u skuqa nga gënjeshtra se m’u nxehën veshët, por kjo më ndihmoi. Shefit i erdhi keq se kujtoi që u preka meqë tërthorazi kisha shfaqur dëshirën time të ndrojtur për t’u martuar dhe, duke më lënë fletën e emërimit në dorë, më uroi: “Punë të mbarë dhe në dasmë! Mos e zgjat shumë, se kush nuk të merr ty?! Lëri sytë! Goxha djalë je… Dhe, të mbetet mes nesh! Për gratë, vetëm nata është e rëndësishme. Hajt suksese!”
***
Kështu pra, më caktuan mësues filozofie dhe më 1986 fillova punë në teknikumin bujqësor të mbrëmjes që ndodhej pranë fermës së Cërrujës. Mësimi ishte tre herë në javë dhe niste në orën 4 mbasdite. Ky orar më linte të flija deri në mesditë, derisa dielli arrinte në zenit dhe kur zgjohesha, isha gjithnjë i enjtur sikur të më kishin pickuar grerëzat. Për t’u maskuar dhe për të mbuluar lumturinë që më shprehnin sytë, vija syzet me xhama të errët dhe nisesha për punë. Kur zbrisja nga autobusi i fermës së Cërrujës, ecja ngadalë drejt shkollës. Rruga nga vendi ku më linte autobusi e deri atje kalonte përmes disa fushave të gjelbra, ku aroma e barit të freskët dhe tingujt e natyrës më krijonin një ndjesi të mrekullueshme lirshmërie, ose papërgjegjshmërie më mirë të them. Nuk e di sepse, por pikërisht këto çaste më kujtonin kopshtijen dhe vitet e fëmijërisë që kisha kaluar te shtëpia e vjetër, që tashmë, bashkë me gjyshen e dashur, më kishin lënë… Kështu pra, i përmalluar nga kujtimet dhe njëkohësisht i lumtur sa nuk rrëfehet, lehtë që mos më dëgjonin as gjethet e pemëve e fijet e barit, këndoja sa për vete vargjet e mia: “E ëmbël shkollë e natës/ si shija e çokollatës…”…
Kur mbërrija në shkollë pastaj, ishte krejt tjetër gjë. Shumica e nxënësve të mi ishin moshatarë ose më të mëdhenj se unë. Pak ishin ata më të vegjël se unë në moshë. Nuk mësonin dhe unë kurrë nuk i ngrija në dërrasë të zezë për t’i pyetur e t’iu përgjigjur mësimit. Një herë në muaj u bëja provim me shkrim dhe i lija të kopjonin. Ashtu bënin, përveç Dylit, karrocierit të fermës, i cili nuk kopjonte dhe ma dorëzonte pothuajse të bardhë fletën e provimit. Ishte i çuditshëm. Rrinte në bankën e fundit vetëm dhe, sapo unë filloja shpjegimin e mësimit të ri, shtrihej e flinte në dy stola që i kishte bashkuar për atë qëllim. Kur klasa shpërthente në të qeshura, do të thoshte se Dyli ia kishte futur gërrhimës… Kjo gjë më ofendonte shumë, sepse, siç mora vesh nga kolegët, këtë gjë, që ia fuste gjumit kur fillonte shpjegimi, e bënte vetëm në orën time. Nejse! Do t’ju flas më vonë gjerë e gjatë për Dylin…
***
Ç’është e vërteta, kolegët e shkollës sime, nuk ishte se silleshin keq me mua, por as nuk më afronin shumë… Si për shembull Lumturia, pastruesja që ishte ndërkohë dhe sekretaria e organizatës bazë të Partisë në shkollë. Ishte vëngëroshe por e bukur sa s’ka… Edhe vite më pas kur u lidhëm, nuk e kuptova asnjëherë, nëse syri që më shikonte gjithnjë ngultas, ishte i sakti, apo vëngëroshi? Nxënësit thoshin se njërin e kishte të transplantuar nga syri që i kishin marrë një dhie… Nejse! Për mua, ai sy ia shtonte bukurinë… Bukurinë! Ç’bukuri?! Mrekullinë…
Kur mbaroja mësimin, nuk nxitoja të shkoja në stacionin e autobusit që më çonte në qytet, por për rreth një orë e gjysmë, rrija në klasë. E dija që pas pak do vinte Lumturia. Me kovën dhe me një shtupë të lagur, që asnjëherë nuk kishte fuqi ta shtrydhte sa duhej, ajo vinte e pastronte dyshemenë e klasës ku unë kisha dhënë mësim orën e fundit. Kur vinte, mua gjithnjë më gjente të hipur mbi bankën e parë të rreshtit të mesit duke i mbajtur këmbët të nderura që të mos preknin dyshemenë deri sa të thahej dhe vështroja me ëndje Lumturinë nga pas…
– Përshëndetje Lumturi! Si je? U lodhe sonte? – i flisja unë kur hynte në derë.
– Përshëndetje, shoku mësues! Faleminderit që pyete. Tani fillon lodhja për mua.
– Mos ju pengoj?
– Përkundrazi shoku mësues. Prania juaj më jep kënaqësi.
– E di, Lumturi, jo se nuk kam ku të rri dhe kohë deri sa të mbërrijë autobusi, por nuk di ta shpjegoj pse më pëlqen të qëndroj këtu dhe të shikoj kur punon. Është jo vetëm relaksuese, por ne që merremi me filozofinë Marksiste – Leniniste është domosdoshmëri të mbajmë parasysh e të mos shkëputemi nga njerëzit që konkretisht…
– Pse, vetëm për këtë të pëlqen të qëndrosh në klasë pas mësimit? Sidoqoftë…, më pëlqen që puna ime vlerësohet nga ju, i dashur mësues, – m’u drejtua Lumturia pasi u mbështet mbi shkopin e shtupës dhe më pa në sy. Ishte hera e parë që të dy kokërdhokët e syve iu drejtuan dhe iu ngulën drejtpërdrejt kokërdhokëve të syve të mi.
– Nuk të kam pyetur ndonjëherë, çfarë të pëlqen të bësh pas punës, Lumturi?
– Më pëlqen të lexoj libra, por materialet e Partisë dhe Plenumit, ku bëj pjesë, se jam edhe anëtare Plenumi të Rrethit, nuk më lenë shumë kohë për të lexuar ato që më pëlqejnë.
Mund të më sugjerosh ndonjë libër interesant për të lexuar? – më befasoi me kërkesën e saj Lumturia.
– Po sigurisht! Sapo kam lexuar një roman të mrekullueshëm, “Zonja Bovari”. Dëshiron ta sjell ty?
– Dakord. Sille!
***
Një javë pasi i kisha dhuruar “Zonjën Bovari” të Floberit, një mbrëmje si gjithmonë pas mësimit, Lumturia, duke larë, “pa dashje” i ra me këmbë kovës me ujë dhe, dyshemeja e klasës ku ishim, u lag aq shumë, sa duheshin orë të tëra për t’u tharë. Mbeta mbi tavolinë me këmbët në ajër dhe nuk munda ta kap autobusin. Ishte ora 10 e gjysmë dhe kishte kaluar gjysmë ore që kishte ikur edhe i fundit për atë natë.
– Po tani, si do bësh? Ku do flesh? – më pyeti e alarmuar Lumturia kur kuptoi se më kishte lënë autobuzi.
– S’ka problem. Do bëj si do bëj. Ja, do bashkoj dy stola dhe do t’ia fus gjumit si Dyli, karrocieri, – iu përgjigja unë.
– Jo, jo. Punë që s’bëhet. Unë mund t’ju ftoja edhe në shtëpi, se prindërit e mi janë të emancipuar, babai lexon “Zëri i Popullit” me syze pa xhama, ndërsa nëna, çdo të shtunë e të diel shkon e bën joga te pylli buzë lumit…, por opinioni këtu në fermë, si në fermë. Si i fshatit dhe edhe më i keq. Duhet të më kuptosh, i dashur shoku mësues! Këtu thashethemet përhapen më shpejt se plehrat organike. Dua të më kuptosh, i dashur! Nuk kam hallin tim, sesa atë të Partisë. Një sekretare partie si unë, nuk i lejohet të bëhet shkak për thashetheme, me demek, sikur ne të dy duhemi… Apo jo? – tha Lumturia, me një ton që përzihej mes dramës dhe disiplinës së Partisë.
Unë, krejt instiktivisht, iu përgjigja: Por ne të dy, domethënë unë… Jam menduar shumë kohët e fundit… Ti ma bën çdo ditë, çdo natë desha të them, më të ndritshme. Si llambat e neonit në korridorin e shkollës, ti Lumturia ime ndriçon, por edhe ma fik fare arsyen nëse s’më hedh sytë. Ah, këta sy! Seç më japin një ndjenjë të veçantë që nuk e kam ndjerë kurrë më parë. Diçka mes revolucionit dhe një filmi indian, Raxh Kapurit.
– Ooo! Lëri këto, i dashur shoku mësues! – tha ajo, duke buzëqeshur trishtueshëm si të kishte kapur një shaka të ndaluar nga censura.
– Të lutem! Mund t’i heqësh e mos t’i dëgjoj më ato fjalët “shoku mësues”? – e ndërpreva. Pastaj, bëra një hap përpara e iu afrova aq afër sa ndjeva avullin e frymës së saj të më përplasej në buzë si një valë e ngrohtë. E pashë që i dridhej ajo e poshtmja, jo zemra, por mjekra, dhe kur i vendosa dorën mbi faqe, ajo mbylli ngadalë syrin e vëngër në fillim, pastaj edhe tjetrin… Buzët tona u takuan. Ishte një puthje e butë, por e zjarrtë, që zgjati më shumë se frymëmarrja jonë…, por jo aq sa do të kishte zgjatur një mbledhje partie pa rend dite.
– Të ndiej shumë. Prania jote më bën të lumtur, – më thoshte Lumturia në kohën që shkëputeshim për t’u mbushur me frymë… dhe për të mos rënë në gjynah ideologjik, si tek romani “Zonja Bovari”.
– A do të ishe e gatshme t’i ndanim këto çaste gjithë jetën bashkë? A do të martohesh me mua? – e pyeta Lumturinë dhe, megjithëse nuk më interesonte përgjigjja, se tashmë e dija, ajo m’u përgjigj:
– Oh, po! Po, dua të jem me ty gjithmonë… Hajde tani e të të çoj të shtrihesh e të bësh një sy gjumë te dhoma ku mbaj fshesat dhe kovat! Kemi dhe një minder atje…
***
Vitin tjetër, më ’87-n u martova me Lumturinë. Ishte tremuajshe shtatzënë kur e mora në shtëpi. Ky moment ndryshoi jetën time përgjithmonë, duke më dhënë një ndjenjë të re përgjegjësie…
Ishte 8 vjet më e madhe se unë, por për mua s’kishte asnjë problem. Sigurisht, nuk i tregova njeriu dhe askush nuk më ra në sy për punën e moshës, përveç shefit të kuadrit. Ai kishte dijeni për datëlindjet tona se posedonte dosjet dhe, kur më uroi, më tha se kisha vepruar tamam si marksist-leninist i vërtetë. Unë kujtova se ma tha këtë se isha lidhur me sekretaren e organizatës bazë të Partisë së shkollës sonë, por pastaj, kur më tha se edhe Marksi, edhe Lenini, ashtu si unë, i paskëshin pasur gratë e tyre nga 8 vjet më të mëdhaja se veten, e kuptova ku e paskësh pasur fjalën… Por kjo e jotja, nga pamja ngjan më shumë me atë të Leninit, Krypskajën…
Kur ia tregova Lumturisë këtë, ajo, në vend që t’i bëhej qefi e të ngazëllehej si unë, u mërzit shumë. Kujtova se u mërzit që nuk i ngjante gruas së Marksit, Zhenit, që thonin se ishte shumë më e bukur se Krupskaja e Leninit… Por jo. Nuk e kishte aty. Ajo nguli këmbë se nuk ia kishte idenë e surratit as njërës e as tjetrës… Madje tani po merrte vesh edhe për diferencat e moshave të tyre me burrat që ishin martuar. Siç ma shpjegoi me zë të lartë, sikur unë të isha shurdh nga veshët, ajo që e kishte mërzitur, çmendur më mirë të thuash, ishte se qe marrë vesh puna e moshës së saj, domethënë, ishte marrë vesh që ishte 8 vjet më e madhe nga unë. Kur desha ta qetësoj dhe ta sqaroj se nuk kishte asnjë notë ironie në atë që më tha shefi i kuadrit, Lumturia çakërreu syrin, atë vëngëroshin, si nuk e kisha parë gjer në atë çast dhe shqiptoi duke theksuar rrokje për rrokje, mu përpara hundës sime, fjalën “Të dhjevsha Marksin e Leninin bashkë, o idiot!”.
***
Por lumturia ime nuk zgjati më shumë se pesë a gjashtë vjet. Në nëntor të 1989-s mora vesh se ishte shembur Muri i Berlinit. Fillimisht u gëzova, por më pas entuziazmi im nisi të shuhej. Parandjeva se era e re e Perestrojkës që po frynte në Evropën Lindore mund të përmbyste, bashkë me diktaturën e proletariatit, edhe shkollën e natës ku punoja unë e Lumturia. Prandaj, kur dëgjova që plasën protestat në Rumani dhe vranë Çausheskun, e kuptova se rrezikun e kisha tek dera e shtëpisë. Ndërsa, kur ia filluan studentët në dhjetor të ‘90-s, u tremba vërtet… Aty e kuptova se demokracia kishte trokitur tamam, dhe shkollën time të natës, bashkë me zanatin tim të profesorit të Marksizëm-Leninizmit, përfundimisht, do ta merrte lumi. Bashkë me to, do të më duhej t’i thosha lamtumirë edhe gjumit deri në mesditë. Dhe ashtu ndodhi. Shkolla e natës u mbyll dhe Marksizëm-Leninizmi u hoq si lëndë në të gjitha shkollat. Të natës e të ditës. Kështu pra, më ’92-shin mbeta pa punë unë edhe Lumturia. S’po mendoja më ku do hanim e ku do pinim unë me Lumturinë, megjithëse një fjalë goje ishte edhe kjo, por kisha hallin e vajzës që sapo i kishte mbushur 5 vjeçët dhe të fëmijës që kishte katër muaj që e mbante në bark Lumturia… Më ’92-shin, në shtator, mora fund. Gjumi im mori arratinë dhe të gjithë njerëzit rreth e rrotull i urreja se më dukeshin si rumunë, si ata që vranë Çausheskun. Lumturia më lutej duke qarë që, për të mos u bërë gazi i botës, të mblidhja toruan. Dy persona që m’u paraqitën si dashamirës më këshilluan se duhej ta shihja realitetin në sy dhe që të më kthehej gjumi, të paktën ai i natës, më rekomanduan vizitë te një psikiatër. Unë u thashë prerë, jo. Ata m’u përgjëruan shumë dhe, për të mos ua prishur qefin, përfundimisht, pranova. Pastaj, njëri nga ata më tregoi ca pranga dhe më propozoi të m’i vendoste sa për provë te kyçet e duarve. Unë pranova dhe meqë u kisha dhënë fjalën, pranova vetëm të më lidhnin duart. Pastaj, jashtë marrëveshjes, më lidhën edhe këmbët me një litar. U treguan të pabesë dhe më hipën në një fugon e më çuan drejt e në çmendinë. Mjeku më njohu dhe gati luajti nga mendtë kur më pa ashtu të lidhur. I bëri qepaze dy dashamirësit e mi të fuqishëm:
– Si nuk ju vjen pak turp? Lidhet kështu profesori i filozofisë?! Zgjidheni, profesorin e filozofisë! – urdhëroi ai.
– Po ky ngrihet në mes të natës, hap dritaren dhe thërret: Çaushesk! Çaushesk, ti je gjallë! Poshtë rumunët! Rroftë teknikumi bujqësor!” – i justifikoi Lumturia ata dy burrat që më lidhën.
– Mirë bën. Gjallë është Çaushesku. Edhe teknikumi bujqësor do të hapet përsëri. Shumë shpejt bile, – tha doktori…
Pastaj, më nguli një vështrim nga i cili kuptova keqardhjen e tij për ç’kishte ngjarë dhe urrejtje për ata që më kishin lidhur…, duke më trajtuar asht, sikur të isha vërtetë i çmendur. Edhe Lumturinë e pa me një përbuzje, aq sa ndjeva që po më vinte keq dhe isha gati ta falja me gjithë ato gjërat konfidenciale që nxorri nga goja për mua e Çausheskun…
– Ju tani shkoni në shtëpi dhe hiqni që andej çdo send apo objekt që i sjell ndër mend Rumaninë dhe rumunët. Asgjë të tillë në shtëpi. Libra, fotografi, lavatriçe rumune po të keni, sakën! Sa të pastroni ju shtëpinë nga rumunët dhe rraqet e tyre, profesori do të rrijë këtu me mua. S’ka më të ndyrë se rumunët! – iu drejtua pastaj Lumturinë dhe atyre që më sollën të lidhur, duke i shtyrë drejt derës psikiatri… Kam përshtypjen se fjalia e tij e fundit ishte ajo që më shëroi më shumë se shiringa që më bëri në tule. Më zuri gjumi. Nuk mbaj mend sa fjeta dhe kur u zgjova. As sa qëndrova, as dhe kur dola nga spitali. Por, edhe kur u ktheva në shtëpi, përsëri nuk më bënte zemra t’i falja rumunët. Sa inat i kisha marrë atëherë… Por atëherë ama, ndërsa tani jo më. E dini pse? Ja po jua shpjegoj më poshtë.
***
Një ish nxënësi im në teknikumin bujqësor të natës në Cërrujë, Dyli, më i dobëti i klasës në mësime, që punonte karrocier në fermë, mbiemrin në regjistër e kishte Hiçi. Ashtu, Dyl Hiçi e kishte edhe në pasaportë, edhe tek tesera e partisë ku aderonte. Kuptohet, gjithnjë aderonte e militonte me pasion të veçantë te partia që fitonte pushtetin…, pas 90-s u bë biznesmen. Shiste dyshekë dhe, për këtë, që atëherë, të gjithë e thërritnin Dyl Dysheku. Thashë kot më i dobëti në mësime, se, Dyli në fakt, ishte ai që më ndryshoi jetën. Ishte ai që më ktheu përsëri gjumin. Të natës dhe të mëngjesit. Dyli më ktheu lumturinë, jo gruan që më braktisi, po atë të vërtetën…
***
Duhet të ketë qenë vjeshtë e ’93-shit, sa kisha dalë nga spitali dhe po shëtisja, kur dëgjova një zë që më drejtohej:
– Ku je profe?! Si të kam? – Ishte Dyl Dysheku që dilte nga një Benz i zi. E kuptova. Për atë e bënte. Më kapardisej që t’i shihja veturën luksoze. “Zoti ndihmon budallain ndërsa të mençurit si ty i lodh. Apo jo profe? Ëë? Si thua? Ja mua përshembull më ka ndihmuar… Megjithëse ti më shembje me katra. Por s’ka gjë. Të kam falur.
Pasi më hodhi një vështrim mëshirues nga koka te këmbët vazhdoi:
– O profe! Pse nuk merresh me biznes? Të ndihmoj unë po deshe.
Po si? – e pyeta unë.
– Shit dyshekë! Mall që nuk skadon kurrë dhe i vetmi që ecën në Shqipëri. Shqiptarët gjumë, vetëm gjumë dinë të bëjnë dhe dysheku është gjithçka. T’i sjell unë. Edhe dyqanin ta gjej unë. Kur të shiten, të shiten. Atëherë edhe paratë. Fitojmë të dy. Hë? Si thua? Të të jap një kafe, o profe?
– Kafen ma ka ndaluar doktori, o Dyl.
– S’ka problem. Merr diçka tjetër. Ndonjë çaj, apo freskuese…?
– Dakord.
Nuk e zgjata më dhe e pranova me kënaqësi ftesën e Dylit. Shkova pas tij dhe u ulëm në një lokal aty pranë. Pasi i bëri porosinë kamarierit, makiato për vete dhe një limonadë për mua, filloi ligjëratën e tij për dyshekët.
Dëgjo, o profe! Kur të thashë se ne shqiptarët jemi të lidhur me dyshekët dhe se biznesi me to është me bereqet sa s’ta merr mendja në Shqipëri, më pe me dyshim. Po, po. Të kuptova. Ta lexova në sy dyshimin, o profe! Që të më besosh e të të mbushet mendja se kjo punë e dyshekëve për ne shqiptarët është e vjetër sa nuk mbahet mend, po të tregoj një histori që ma ka rrëfyer im atë. Që moti, shqiptarët e Amerikës, dyshekët i kishin edhe në himnin kombëtar.
– Në himnin kombëtar?!
– Po, po. Im atë më ka treguar për një shqiptar që u kthye nga kurbeti në vitet 30. Çuditi gjithë dynjanë me veshjen e tij. Frak të zi, cilindër në kokë dhe këpucët një të kuqe e një të zezë. Nuk thoshte Amerikë, por “Emeurikë” dhe, kur thoshte “u”-në, i shtrembëronte buzët më të djathtë derisa t’i dilte e t’i dukej një dhëmb me këllëf floriri që kishte më tutje. “Atje në Emeurikë ka florinj sa i hamë me dhëmbë”, – thoshte “emeurikani”. Me një mandolinë në dorë, se pretendonte se ishte edhe muzikant, thoshte se kishte ardhur që t’u mësonte shqiptarëve të këtushëm të këndonin këngën e flamurit si në “Emeurikë”. Për himnin e kishte fjalën. “Rreth flamurit të bashkuar/ Me një dyshek e një qilim”…
Me një dyshek e një qilim?! – shqeva sytë i habitur…
– Po, po. Ashtu e këndonin himnin ca emigrantë që shkonin në Amerikë me mendjen se do bënin prokopi pa punuar e duke fjetur gjumë…
– Ç’thua mor Dyl?! Po qilimi?
– Qilimi, nënkuptonte paralliun, atë dhëmbin me këllëf floriri që ekspozonte duke shtrëmbëruar turinjtë… Të vërtetën të them. Pse, nuk flenë gjumë shqiptarët? Kot e këndonin ashtu himnin?! Mua më thua?! Budalla jam unë?! Kot merrem unë me dyshekë?!
– Po, po. Ke të drejtë. Flenë shqiptarët, flenë. U pëlqen gjumi. Gjithmonë kanë fjetur. – i dhashë fund këtij muhabeti, duke pranuar edhe ftesën dashamirëse të Dyl Dyshekut për të punuar si shitës i dyshekëve të tij.
***
Ofertën për të punuar si shitës dyshekësh në një dyqan të tij e pranova se edhe psikiatri më kishte këshilluar që të merresha me ndonjë punë të lehtë. Që nga ajo ditë, kanë kaluar tridhjetë e ca vjet që unë jam bërë shitës dyshekësh. Dyqanin e hap fiks në 12, se para asaj ore askush nuk ngutet të blejë dyshekë. Dyl Dyshekun, ish nxënësin tim të teknikumit të natës, që dikur e përçmoja, tashmë e kam pronar. Por, ndryshe nga ç’e kisha përshtypjen dikur, ai është i shkathët dhe shumë praktik. Me mua sillet shumë mirë. Mbase ngaqë e di që kam qenë edhe i sëmurë. Në fakt, nuk ka arsye pse të mërzitet me mua. Tani është ai që më shpjegon mua filozofinë e “kapitalizmit shqiptar” dhe unë ai që e dëgjoj me vëmendje. Ndryshe nga ai, që ia fuste gjumit në bankën e fundit kur i shpjegoja “Kapitalin” e Marksit, unë e dëgjoj gjithë sy e veshë që t’i kuptoj sa më mirë ato që më thotë. Sa herë që vjen në dyqan, Dyli, me një celular petë të hollë nga ata që komandohen me rrëshqitje gishti, porosit dikë të na sjellë kafetë dhe ca pije me gaz që thotë se të zgjojnë nga gjumi. Në çdo rast biseda vërtitet rreth dyshekëve dhe gjërave që lidhen me fjetjen. Domethënë, për gjumin dhe ëndrrat. Dyli nis i pari gjithmonë duke më pyetur:
– A, nuk më thua pak? Çfarë ëndrre pe sot, o profe? (Asnjëherë nuk gabon të më thotë “Çfarë ëndrre pe mbrëmë?”, se e ka kuptuar që unë mbaj mend vetëm ëndrrat që shoh paradite. Hajde mos i thuaj psikolog!)
Atëherë unë gjithë qef i tregoj për ëndrrën që kam parë pak para se të zgjohesha, se vetëm atë mbaj mend. Pastaj pres me vëmendje shpjegimin e tij. Ai nuk ka lexuar as Frojd e as Jung, por ka një mënyrë shumë origjinale për t’i deshifruar ato.
– Thjesht fare. Gjithnjë duhet marrë e kundërta e atyre që shikon.
Ndërsa për “ëndrrat me shurrë në mes”, siç i quan Dyl Dysheku ato që shoh para e pasi të jem ngritur natën për të urinuar për shkak të prostatit e, kur kthehem në shtrat, shikoj vazhdimin e ëndrrës aty ku e kisha lënë, ato dalin tamam, njëqindpërqind ashtu siç i shikon.
Ja, nga këto muhabete kuvendojmë me Dyl Dyshekun sa herë vjen në dyqan, ai duke gjerbur kafenë dhe unë limonadën që i porosit pasi rrëshqet lehtë gishtin mbi ekranin e një telefoni të hollë petë. Rehatuar në një kanape, vendosur aty në një qoshe që kemi krijuar mes stivave të dyshekëve të mbështetur pas mureve, ia nis bisedës. Gjithnjë flet Dyli dhe unë vetëm dëgjoj e aprovoj me kokë. Ndonjëherë bëj ndonjë pyetje, por gjithnjë me kujdesin se mos e nervozoj. Se nervozohet shpejt Dyli. Copë i ka nervat nga stresi.
– Kështu jemi ne biznesmenët, – më thotë shpesh kur e kupton që e tepron me ngritjen e zërit.
Kur erdhi para dy ditësh, ishte shend e verë dhe, pa u futur mirë në derë, më tha:
– Pa më thuaj shpejt e shpejt, profe! Çfarë ëndrre pe sot në mëngjes? Pastaj do të them unë një haber të mrekullueshëm!
– Po ja – fillova t’i tregoj unë. – Gjullurdi të madhe shikoja. Protesta. Rrëmujë. Herë më bëhej sikur isha në Bukuresht, e herë më bëhej sikur isha në Laprakë. Ç’të të them?! Aty nga ora 10 u zgjova se më bëhej ujët. Prostati, prostati po më merr shpirtin.
– Pastaj? Po pastaj? – më pyeti Dyli.
– Pastaj u shtriva përsëri dhe kur më zuri gjumi përsëdyti, për çudi, pashë vazhdimin e të njëjtës ëndërr. Vazhdonte protesta. Kallaballëk i madh në Bukuresht. Rumunët derdhur të gjithë në bulevardin e ri që po bëhet andej ish stacioni i trenit dhe gjuanin me gurë drejt xhamave të SPAK-ut. Pastaj dolën tek “Rruga e Elbasanit”. Ndërsa Bukureshti, mbushur me parulla që kërkonin lirimin tim nga burgu dhe arrestimin e Çausheskut… Ëë? Ç’i thua kësaj? Si e shpjegon këtë? – iu drejtova Dylit që më shikonte me habi dhe nënqeshje.
Këto janë ëndrra me shurrë në mes dhe dalin ashtu siç i shikon, – m’u drejtua gjithë kompetencë ai.
Ashtu, ë?! Thuamë ti tani haberin tënd! – iu drejtova unë. E dini ç’më tha?
– Ti profe je profet. Hallall rroga që të jap. Haberin e mrekullueshëm e ke parë ashiqare në ëndërr. Këtë javë opozita do të ngrejë miletin në protesta që do vazhdojnë gjatë. Përditë. Do vijnë autobusa nga rrethet. Se vetëm provincialët i përgjigjen partive dhe i mbushin rrugët e sheshet e Tiranës. Do të bëhet si në Bukuresht edhe në Tiranë, por me parulla të kundërta. Atje “Ndëshkoni të korruptuarit!” këtu “Mos i ndëshkoni të korruptuarit!” dhe do të thërrasin aq fort sa të tundet “Rruga e Elbasanit”. Ç’lidhje kanë protestat me dyshekët tanë(?), do të thuash ti. Ta shpjegoj unë. Do të dalin protestuesit, këta që do sjellin autobusat nga rrethet e nga periferitë, nëpër rrugë? Do të dalin. Bukur shumë. Por, tiranallinjtë, klientët tanë domethënë, nuk do të dalin. Ata do të rrinë shtrirë në divan dhe me pultin në dorë, do ta ndjekin gallatën nga televizori. Janë 5 kanale që japin lajme non stop dhe që do ta pasqyrojnë direkt protestën. Me të pesta këto televizione kam lidhur kontratë për publicitet e dyshekëve tanë. Gjatë protestës, në çdo pesë minuta, do të futet reklama jonë: “Blini dyshekë të rehatshëm! Blini një dyshek që t’i thoni pirdhu spondiloiatrozës!”. Njerëzit do të shikojnë nga ekranet protestën me dyshekët tanë në mes dhe, të nesërmen, shumë nga ata, i ke këtu në dyqan me paratë në dorë për t’i blerë. Kështu shpjegohet ëndrra jote me shurrë në mes. Ja, erdhi e hëna dhe ke për ta parë! – i dha fund muhabetit Dyl Dysheku duke fërkuar shuplakat gjithë gëzim.
Po, po. Vërtet. Ja, erdhi e hëna dhe bashkë me të, edhe protestat me dyshekët në mes – aprovova unë.
U gëzova sinqerisht dhe, për herë të parë, më lëvizi diçka si biçim ngazëllyese mes rropullive të barkut. E ndjeva. E kuptova: Ishte simpatia për rumunët që po lindte më në fund tek unë. Edhe për Dylin, bamirësin tim shpirtmadh, më bëhej qefi që të fitonte ca para me këtë rast. Por mrekullia e beftë e “rumunëve të Tiranës”, ishte e papërballueshme për mua. Po ma hiqte petllën… M’u ndez gjaku. Kafka po më përvëlonte e gjitha. Tëmthat më kishin marrë zjarr. S’kishte haloperidol të ma freskonte tutuçkën. U ngrita, dola vrap tek dera e dyqanit dhe shpërtheva si atëherë kur më lidhën për të më çuar në çmendinë:
– Rroftë Protesta! Rroftë dysheku, Dyl Dysheku im! – ia plasa unë sa më mbante rryli I fytifytit.
-Boll, boll! Qetësohu, profe, se i trembe njerëzit! Ku i ke ilaçet? – mundohej të më përmblidhte Dyli që më kishte mbërthyer nga krahët dhe nuk më lëshonte, pa i treguar se ku i mbaja ilaçet. Kaq mbaj mend. Pastaj se ç’ndodhi më tutje, t’ju them të drejtën, nuk më kujtohet…
***
Sapo dola nga spitali shkova drejt e në dyqanin tim të dyshekëve. Dyli më kishte sajuar një ndarje mes stivave të dyshekëve dhe kisha kohë që isha strehuar aty. Ku të shkoja tjetër? Lumturia më ndau që kur u shtrova për herë të dytë në spital. Në gjyq tha se, kishte frikë të jetonte me një të çmendur…
Apartamentin që kishim në katin e parë të pallatit te lagjja “Vullnetari”, Lumturia më tha se gjykata i kishte lënë të gjithin asaj dhe ajo, kuzhinën me aneks dhe banjën e kishte kthyer në kafene, ndërsa dhomën e gjumit, në dyqan ushqimor. Kafenenë e punonte vetë, ndërsa ushqimoren ia kishte dhënë me qira një burri të gjatë me mjekër e me mustaqe dhe një zinxhir të trashë floriri në qafë. Në dhjetë gishtat kishte njëmbëdhjetë unaza…, se te gishti i mesit i dorës së majtë kishte dy të tilla… Dukej i pasur dhe, sipas asaj që më shpjegoi Dyli, patjetër që e paguante mirë Lumturinë…
***
Kur shkruan ndonjë faturë furnizimi, Dyli përdor gërma shtypi kapitale (se vetëm ato di) dhe fjalëve, edhe kur e kërkon drejtshkrimi, nuk i vë kurrë në fund shkronjën “ë”. Presidenti Dyl Dysheku (kështu e kemi të gdhendur në vulën e kompanisë) nuk njeh asnjë nga shenjat e pikësimit, por kjo s’do të thotë se s’është i aftë në menaxhimin e biznesit të vet. Nuk ka kulturë gramatikore, por budalla nuk mund t’i thuash kurrsesi. Madje ai ka një prirje të rrallë për të mësuar gjuhët e huaja. Me të lexuar jo (se me të shkruar as që bëhet fjalë), por, me të folur, Dyli është i jashtëzakonshëm. Turqishten e greqishten i than. Tani i ka hyrë anglishtes. Dyli ka shumë sedër, prandaj kur vjen, gjithnjë si rastësisht, duke e çuar muhabetin te amerikanët, më pyet për ndonjë fjalë që atij me demek nuk i vjen ndërmend atë çast. Gjithmonë, para se të pyesë për atë fjalën që “nuk i kujtohet se si i thonë amerikanët”, Dyli më komplimenton duke më thënë: “Ju profe, ndryshe nga unë, keni një personalitet gramatikor që unë jua çmoj. Ne të dy plotësojmë njëri tjetrin”. Me këtë unë nënkuptoj se, i vetmi personalitet që kam unë dhe i vetmi që i mungon Dylit, është ai “gramatikor”! Mbase ka të drejtë. Nuk kam personalitet tjetër, veç atij gramatikor. Kam lexuar në internet se, ilaçet antidepresivë që përdor me rekomandimin e psikiatrit, e depersonalizojnë pacientin… Nejse! Të paktën më ka mbetur ai që i mungon Dylit: “personaliteti gramatikor”.
Profe! Ç’do të thotë një amerikan kur të drejtohet në telefon: [Uith shiip, or not uith shiip?] – më pyeti një ditë Dyli.
Pa e fshehur habinë për këtë pyetje iu përgjigja: Kështu si e shqipton ti Dyl do të thotë: “Me dele, apo pa dele?”.
Pas përkthimit tim ishte Dyli këtë radhë që shqeu sytë nga habia:
– Si, si? Me dele, apo pa dele? Je i sigurtë, profesor? Po bisedonim për transportin e dyshekëve nga Italia.
- Të lutem Dyl, a ma tregon pak kontekstin e bisedës, domethënë, gjithë atë që llafose me atë kur të tha “Uith shiip, or not uith shiip?”!
Po, – m’u përgjigj Dyli dhe më tregoi: Bisedoja në anglisht me një tregtar nga Italia për të më sjellë ca dyshekë që andej e për t’i shitur këtu. M’u duk se ia kapa lirë dhe me gjithë transportin e paguar nga unë, përsëri fitoja mirë… Kur ra muhabeti për transportin, për anijet domethënë, më bëri atë pyetjen “[Uith shiip, or not uith ship?]”.
Në çast më shkrepi dyshimi dhe e pyeta Dylin:
– Kur fole me të, mos tek fjala “ship” e ke zgjatur paksa zanoren dhe i ke thënë “shiip”?
– Po, ku di unë, o profe?! Patjetër. Unë desha t’i tregoja atij se e flas anglishten me theks si ai kurbetçiu i “Emeurikës” me dhëmb floriri, prandaj, gjithnjë kur llafos me ta, i zgjas ato i-të apo e-të. Si e thatë se quhen ato, ju profe? Zanore? Po, po. I zgjas sa të mund. Madje unë e zgjata deri sa më mbaroi fryma. “shiiiiip” i thashë…
– E kuptova. Që thua ti Dyl, patjetër kur të ka pyetur: “Uith shiip, or uith ship?” e që përkthehet: “Me dele, apo me anije?”, ka bërë edhe humor. Fjala “shiip” me “i” të zgjatur do të thotë “dele”, ndërsa fjala “anije” shqiptohet “ship”.
E kuptova, e kuptova, – m’u drejtua Dyli – Si është puna e gjuhëve?! I madh je o profe!
Ke shumë të drejtë. Duhet më parë të mësoj anglishten e anglezëve, pastaj atë të amerikanëve. Më ngatërroi ai kurbetçiu i “Emeurikës”, që përdorte ato zanoret që thua ti, kot më kot, se donte me patjetër t’i dukej dhëmbi i floririt në qosh të nofullës. Se qe thua ti profe, një biznesmeni shqiptar, që të jetë i suksesshëm sot në botë, vetëm anglishtja dhe guximi i duhet. Për të tjerat, mbledhje, zbritje, shumëzim, pjesëtime e pordhi kali që na mësonit në shkollë, s’ka nevojë hiç. Ja, është makina llogaritëse këtu në celular…
***
Çudi më vinte por, sa herë vinte Dyli në dyqan, mua më zinte një ankth që nuk dita kurrë ta shpjegoj. Ai sillej shumë mire me mua dhe më shumë vinte për të më sajdisur, sesa për të ndjekur gjendjen e furnizimit të dyqanit. Më begeniste më shumë se ç’e meritoja. Lëre, kur kujtoj sjelljen time me të në kohën që e kisha nxënës, që e shembja me katra. Si për t’i kërkuar ndjesë, një ditë m’u shkrep dhe i hapa muhabetin e shkollës.
– E di ti Dyl që kam një brejtje ndërgjegjeje, jo thjesht të tillë, por ndërgjegjeje profesionale. Si nuk ta kuptova mençurinë dhe shqisën tënde të prakticitetit kur të kisha nxënës?! Nuk më falet. E kam djallosur me ty dhe më vjen shumë zor kur e kujtoj. Nejse! Besoj se më ke falur.
Dyli më pa i habitur drejt e në sy, dhe pas dy tre sekondash ia plasi një gazi siç nuk e kisha dëgjuar asnjëherë më pare.
– Ç’thua, o profe! Megjithëmend e ke?!
E di pse flija gjumë e nuk të dëgjoja ty kur shpjegoje filozofinë, profe?
Do vërtetë ta them pse rrija indiferent ndonjëherë kur na shpjegoje kapitalizmin e sidomos ato përrallat e socializmit? Që të tregoj se nuk ishte faji yt, po të tregoj një histori që më ka ngjarë mua në fermë.
– Pa hë? Po të dëgjoj.
– Duhet të ketë qenë viti 1984 dhe nuk ma kishin dhënë ende karrocën, – e nisi rrëfimin e tij Dyli.
– Ferma jonë kishte edhe ca tufa me blegtori. Bagëtia përbëhej nga ato të imtat, më shumë dhi. Pas tufëzimit të bagëtive personale, u krijua dhe një tufë me dele… Nuk e di se kush e kishte propozuar dhe në një mbledhje kishin marrë vendim edhe për mua. Meqenëse nuk e bëja dot normën me kazëm, më vendosën në baxho. Aty duhej të merrja në dorëzim qumështin që sillnin nga tufat. Atë punë më lanë, por më porositën, që, më parë, duhej t’i bëja provën çdo bidoni, se barinjtë i hidhnin ujë. I hidhnin shumë madje.
Për këtë, në një cep të baxhos, kishim ca gypa qelqi të shënuara me viza e me numra. Epruveta u thoshin. Me to bëhej prova. Kishin mbetur që nga koha kur kishim pasur miqësi me kinezët, por unë nuk i përdora asnjëherë sa punova atje. Nuk merrja vesh hiç nga analizat apo provat me epruveta, siç nuk të mora vesh asnjëherë ty o profe, kur na flisje për Dyringun apo Anti Dyringun… Por punën e kryeja mirë ama. Kur më dorëzonin qumështin, i hiqja kapakun bidonit të aluminit dhe me një thupër të hollë thane mënjanoja ajkën, e zhytja dhe e përzieja në thellësi.
Barinjtë hileqarë tërboheshin e më thoshin: “Ç’shikon, more Dyl? Ku ke parë qumësht me sy ti?!”
Ee! – u përgjigjesha unë. – Ashtu është. Vërtet qumësht ka vite që nuk kam parë, por ujin, ëë, ujin e njoh mirë ama. Ujë kam pirë gjithë jetën dhe me ujë s’ma hedh dot njeri.
Se ujin, që thua ti i dashur profe, është kollaj e mund ta futësh kudo, por është shumë e vështirë t’i ndërhyhet dhe të mos kuptohet. Të paktë janë tregtarët që nuk përtojnë e i shtinë ujë verës, qumështit, madje, edhe naftës. Po provoje njëherë e hidhi një pikë naftë pusit me ujë! Pihet më ai ujë? Kështu edhe muhabeti i filozofisë që na shpjegoje ti, i dashur profe. Jo për fajin tend, por dhe koha ta provoi se gjithë ujë ishte. Ujë i ndenjur që nuk ta pija dot… Vetëm dyshekëve s’i fut dot ujë… O profe!
Mbeta i shushatur nga këto që më tha Dyli dhe më erdhi sinqerisht keq për veten. Çfarë zhgënjimi?! Bo, boo, sa kohë kisha humbur e s’kisha të ngopur me këtë që Dyl Dysheku e quante “ujë i ndenjur”, moçal domethënë! Kishte të drejtë Dyli… Pika mua, më keq se më ka rënë!
– Gjërat kanë evoluar, i dashur profe! – ndërroi temë Dyli.
– Në kohën tënde vetëm dy mbaheshin si shpikjet më të mëdha të njerëzimit: rrota dhe leva. Kështu na ke thënë, apo jo? Por tani, kemi arritur një epokë të re ku teknologjia dhe inovacioni janë bërë pjesë e përditshme e jetës sonë. Tashmë, shpikjet më të mëdha përfshijnë internetin dhe udhëtimet hapësinore. Edhe primaret që organizojnë partitë janë një shpikje po aq e rëndësishme sa rrota dhe leva.
Dyl Dysheku, që më krijoi përshtypjen sikur sapo kishte përtypur një libër filozofie, ndali për një moment dhe, duke u shtirur sikur meditonte apo meditonte vërtetë, vazhdoi ligjërimin e tij mbi ndryshimet që kishin ndodhur: “Por, pavarësisht këtyre përparimeve, themelimi i rrotës dhe levës mbetet një bazë e paçmuar për të gjitha shpikjet e tjera. Ato simbolizojnë fillimin e një udhëtimi të gjatë drejt përparimit dhe ndërtimit të një bote më të mirë për të gjithë ne.”…
Pasi u mendua një çast, Dyli përmendi nëpër dhëmbë dy herë fjalën “leva, ah leva!” dhe dy herë, “primaret, po, po, edhe primaret”,edhe më hapi një muhabet që më çuditi shumë e më la gojëhapur. Më tha se mbante mend që unë, kur i shpjegoja për revolucionet në teknikumin bujqësor të mbrëmjes, pasi paskam thënë se “Lenini ishte që gjeti pikën e Arkimedit, ku mbështeti llozin e tij që ndryshoi botën”, paskam folur edhe për një si biçim oferte, për një rrugë paqësore që Lenini i paska bërë Carit të Rusisë nja një orë para se të niste Revolucionin e tij të Tetorit.
– Ti presor na the një natë në mësim që Lenini ishte për rrugë paqësore dhe revolucionin më 1917-n e bëri nga halli se e detyroi Cari… Megjithëse ai, Cari domethënë, ishte i rrethuar nga revolucionarët dhe topat e Kryqëzorit Aurora i ishin drejtuar pallatit ku ishte strukur, Lenini, si shpirtmadh që ishte e s’donte gjak e gjullurdi, u tha të vetëve: “Prisni pak o njerëz! T’i çojmë një fjalë Carit se mbase del vetë me të mirë”… Lenin-ziu, duket se kishte hallin se mos kallaballëku shkatërronte dyshekët si partizani Meke i Dritëro Agollit, që u shtri me gjithë opinga te krevati i perandorit…, por Cari, si car që ishte, nuk pranoi dhe Lenini u detyrua që bashkë me urdhrin për sulm të jepte edhe porosinë: “Kujdes Dyshekët!”. Kështu na the. Të kujtohet?
– Ç’thua mor Dyl?! Unë po t’ju kisha thënë këto fjalë në ato vite, do të më kishin futur në burg. Pastaj, unë as që i kam menduar ndonjëherë këto gjëra që thua. Patjetër i ke parë në ëndërr, se ti zakonisht flije gjumë në orën time.
– Jo nuk ishte ëndërr. Dremisja, por veshët i mbaja tek ti. Më pëlqente kur flisje për Leninin. Na i ke thënë që ç’ke me të. E mbaj mend mirë. Na the që ishte dimër në tetor. Përmende edhe Stalinin me Nikita Hrushovin. Më kujtohet mirë. Po ti presor, mbase nuk mban mend nga ilaçet që merr.
– Si, Si? Përmenda Nikita Hrushovin për mirë?! Si kështu?! Kur?!
– Jo. Për Hrushovin na the që ishte maskara dhe mashtronte edhe për Leninin, edhe për Stalinin.
– Ashtu?! Tani po kuptoj se përse e ke fjalën. Atëherë duhet të kem thënë këtë që, Nikita Hrushovi, për të justifikuar revizionizmin e tij, si antirevolucionar që ishte, në Kongresin XX, duke përmendur episodin me ultimatumin për Carin që, i rrethuar në Pallatin e Dimrit dhe me topat e Kryqëzorit Aurora drejtuar atij, ishte 100% i vdekur, Lenini mendoi se mund të dorëzohej. Megjithëse kjo s’ndodhi, pra, edhe pse pa asnjë shpresë për shpëtim, Cari nuk u dorëzua, qerratai Hrushov, për t’ia futur Stalinit e keqpërdori Leninin e gjorë…
“Ja, edhe Lenini është shprehur për rrugë paqësore” – thërriste me të madhe Hrushovi që ngatërronte qëllimisht ultimatumin e revolucionarit me ofertën për rrugë paqësore.
– Po, po. Tamam kështu na e tregove atëherë o presor. Tani m’u kujtua dhe…, tani po kuptoj ndryshimin midis ultimatumit dhe ofertës për të ruajtur dyshekët.
Pastaj vazhdoi të fliste me një zë më të ngrohtë dhe të qetë, duke përhapur një ndjenjë shprese dhe optimizmi.
– Ne kemi arritur shumë, por gjithmonë ka hapësirë për më shumë. Siç thua ti, profesori im i dashur, kurrë mos resht së ëndërruari, sepse ëndrrat janë ato që na çojnë përpara. Dhe me çdo ëndërr të re që realizojmë, krijojmë një të ardhme më të ndritur për brezat e ardhshëm.
Ja, sa natyrshëm e çoi muhabetin te ëndrrat. Prit, kur të dalë te gjumi dhe te dysheku tani! – thashë me vete.
Kështu, i dashur profe! Kur shikon dikë që shkel në dyqan dhe me sy e dallon që është intelektual, domethënë, me këpucë të vjetra e me kollare, menjëherë mund t’i drejtoheni: Kam një dyshek super të rehatshëm për ju, i dashur profesor, ose poet! Se, patjetër, i tillë jeni. Dukeni. Ose profesor, ose poet. Kam dashur të shkruaj poezi për këta dyshekë dhe, madje, nisa të hedh në letër disa vargje, por ndalova. S’munda të vazhdoja deri në fund se muza ime u shtri për të fjetur. E dini çfarë? Ai dyshek ishte kaq i butë dhe komod, tamam si Kashta e Kumtrit. Kur të shtriheni mbi të, ju do të dëgjoni edhe zërat e shpendëve të natës, apo xixëllonjave… Dhe nëse ju bëhet sikur shihni një meteor, mos u shqetësoni! Vetëm shtrihuni dhe tregojini vetes një përrallë të këndshme. Pa merak. Mos e lodh mendjen për vargje apo metafora. Gjatë gjithë natës, dysheku ynë do të mbjellë metafora… Prandaj, kur të mendoni se është koha për të fjetur, ju thjesht shtrihuni në këtë dyshek të madh dhe të rehatshëm.
Ç’prisni më?! Blini dyshekun që ju bën të ndiheni sikur po flini nën yjet! Dysheku ynë me Kashtën e Kumtrit është zgjedhja e duhur për një gjumë të thellë dhe të qetë për një poet a profesor si ju!
Hë, pra! A do ta bëni tuajin një dyshek të tillë?
Sigurisht, ti e kupton i dashur profe! Nëse personi që shfaqet në derë është zonjë, apo zonjushë, e di vetë ti. Nuk ta kam merakun. Çfarëdo e sido që të jetë, do t’i drejtohesh sikur t’i drejtoheshe një poeteje, mësho më shumë e ndalu gjatë në Kashtën e Kumtrit. Për femrat nuk ta kam merakun. Je xhentëlmen i lindur, ti profe.
Dyli mbylli sytë dhe, me siguri, tani ndërroi temë e po mendonte për të gjitha shpikjet e mundshme që mund të vinin në të ardhmen, duke imagjinuar një botë të mbushur me mundësi të pafundme dhe mrekulli teknologjike.
Dyl Dysheku hapi pak, fare pak sytë dhe sikur ta vriste drita, buzëqeshi lehtë e duke iu drejtuar tavanit, tha:
– Tani për të folur për një shpikje tjetër thelbësore për jetën e njerëzve, që ndonjëherë harrohet, por që është po aq e rëndësishme sa rrota dhe leva, kuptohet, kemi dyshekun. Më lejoni t’ju tregoj për rëndësinë e kësaj shpikjeje të thjeshtë por të pazëvendësueshme për jetën tonë, i dashur profe!
U ngrit nga kanapeja ku ishte ulur dhe duke ecur mes dyshekëve, ngadalë me hap të shtruar mu si të Çausheskut, qëndroi e preku njërin prej tyre dhe vazhdoi:
– Dysheku është një gjë që ndikon në cilësinë e jetës sonë më shumë se çfarëdo pajisje moderne teknologjike. Një gjumë i mirë është baza për një ditë të mirë, për produktivitetin, shëndetin mendor dhe fizik. Pa një dyshek të mirë, të gjithë shpikjet e tjera do të ishin të pavlera, sepse, pa një gjumë të rehatshëm që ta siguron vetëm dysheku, po dyshek ama, si këta tanët, nuk do të kishim energjinë dhe qartësinë mendore për t’i përdorur ato.
Ç’janë këto që thua, o Dyl?! – nuk durova dhe pyeta i habitur unë.
Dyl Dysheku ndaloi dhe, pasi hodhi një vështrim rreth e rrotull sikur të ruhej mos të na dëgjonte dikush, më pëshpëriti:
Nuk ma kape ironinë, i dashur profe! Kur po të shpjegoja rëndësinë e një dysheku të mirë për cilësinë e jetës dhe, duke e lidhur këtë me arritjet e shkencës, doja të theksoja që pa energjinë dhe qartësinë mendore që na jep një gjumë i rehatshëm që sigurohet nga një dyshek i rehatshëm si këta tanët, çdo shpikje shkencore do të ishte e pavlerë. Pa një gjumë të mirë, asgjë, nuk mund të japë rezultatet e saj optimale. Pra, pa energjinë dhe qartësinë mendore që sigurohet nga një gjumë i rehatshëm, pirdhi në të, gjithë shpikjeve të tjera, o profe! – e prishi gojën në fund Dyli.
Dysheku, vetëm dysheku për një gjumë të thellë, gati letargjik, sipas tij, është arma për të luftuar kulturën e protestës te një popull. Këtë nuk kuptonte Çaushesku yt, o profe!
Duke vlerësuar të gjitha shpikjet dhe arritjet e sustave, sfungjerve, dmth, gjithë rropullitë që mbanin në bark dyshekët…, m’i nguli sytë e vijoi të fliste me një ton që më erdhi shumë konfident:
– Dhe ta themi e të mbetet midis nesh, i dashur profe! Si biznesmen i suksesshëm, unë e di sa e rëndësishme është që të gjithë punonjësit e mi, ku përfshiheni patjetër edhe ju intelektualët e kohës që shkoi, si dhe klientët e mi, të kenë një gjumë të mirë. Prandaj kam themeluar kompaninë time të dyshekëve, për t’u siguruar që çdo person të mund të përjetojë gjumë të rehatshëm dhe të thellë. Kjo nuk është thjesht një çështje komoditeti, por një nevojë imperative e kohës që po jetojmë, për të gjithë ne. Apo jo, profe? Po t’i kishte ushqyer dashurinë për gjumin rumunëve, për dyshekët me një fjalë, Çaushesku do t’ishte në krye të Rumanisë sot.
Pas këtyre fjalëve, Dyl Dysheku shkoi dhe u ngjit në murin e shtëpisë së fëmijërisë sime, përballë dritares me plasmas dhe, mes hijeve të gjetheve të fiqve dhe hardhive të rrushit, qëndroi e pasi mori një pozë oratori që po më befasonte, iu drejtua dikujt që herë më bëhej si Engelsi, e herë si Fojerbahu. Nuk e kujtoj mirë…, por që filozof, filozof ishte dhe i thoshte:
– Shumë shpesh, ne harrojmë rëndësinë e disa gjërave të thjeshta në jetën tonë, i nderuar Hegel! Rrota dhe leva ishin fillimi, por dysheku është ai që na lejon të kemi forcën për të çuar përpara të gjitha këto shpikje. Duke u kujdesur për gjumin tonë, kujdesemi për shëndetin dhe mirëqenien tonë. Ju dhe Engelsi, mund të mos pajtoheni më këtë, por kjo është diçka që unë, Dyl Dysheku, pavarësisht nga ç’thotë Dyringu, e vlerësoj mbi të gjitha.
E kuptova i dashur Dyl, – e mora fjalën unë dhe, pasi u mbusha me frymë, kruajta gurmazin duke u kollitur dhe me sa kisha në kokë thërrita:
– Pas kësaj që më thatë, unë tashmë e kam të qartë se pasioni yt për dyshekët, është një reflektim i dashurisë dhe kujdesit që ke për ne njerëzit, intelektualët e… Desha të them, të gjithë njerëzit, mbarë njerëzimin. Poshtë rrota! Poshtë leva! Rroftë dysheku! Poshtë rumunët! Rroftë dysheku, Çaushesku, desha të them!
Kur Dyl Dyshekut i thashë se nuk po ia dalloja qartë fytyrën, se po më ngatërrohej me atë të Çausheskut, ai qeshi dhe e ngriti zërin, duke u siguruar që të gjithë ne, unë, Hrushovi, Stalini, Hegeli me shokë, ta dëgjonim qartë:
– Siç ka thënë edehe Hrushovi, pa një gjumë të mirë në një dyshek të rehatshëm, asnjë nga këto shpikje nuk do të kishte kuptim. Për të qenë krijues, për të menduar qartë, për të zbuluar dhe për të shpikur, duhet të kemi energji. Dhe energjia vjen nga një pushim i mirë. Një dyshek i mirë na ndihmon të rigjenerohemi, të rifreskojmë trupin dhe mendjen. Pra, në një farë mënyre, shpikja e dyshekut është themelore për të gjitha shpikjet e tjera.
Pastaj qeshi me ngrohtësi, dhe duke mos m’i ndarë sytë, shtoi:
– Në fakt, pa dyshekët, unë nuk do të isha këtu duke folur me ju sot. Do të isha një njeri i lodhur dhe pa energji, i paaftë për të menduar apo për të vepruar. Prandaj, unë e vlerësoj shpikjen e dyshekut si më të madhen nga të gjitha. Është shpikja që na mundëson të ëndërrojmë dhe të përmbushim ëndrrat tona. Sidomos ne shqiptarët… E thotë edhe himni i “emeurikanit”, apo jo, profe?
Në fund, me një ndjenjë të fortë krenarie që i shkëlqente kudo, por sidomos në tullë, fjalën e mori Lenini:
– Pasi përgëzoj tavarish Nikita Hrushov për intuitën e tij largpamëse, edhe unë, ashtu si Dyli dhe profesori i tij pe Mborje, zotohem se do të vazhdoj të punoj me pasion revolucionar për përparimin e dyshekëve për të gjithë njerëzimin, sepse e di fare mirë se çfarë do të thotë për jetën dhe përparimin tonë një dyshek. Shkenca dhe teknologjia jonë bolshevike mund të përparojnë e ne të jetojmë në hapësira kozmike, por dyshekun nuk mund ta zëvendësojë kurrë… Dyshekun e Dyl Dyshekut nuk mund ta zëvendësojë kurrë asnjë arritje teknologjike.
Le të mos harrojmë i dashur Stalin që, siç tha edhe Dyl Dysheku, dysheku është një nga ato shpikje që gjithmonë e ka shoqëruar në udhëtimin e tij në shekuj popullin shqiptar dhe ka ndikuar ndjeshëm edhe në kulturën dhe traditat e tij.
– Kur thashë që dyshekun e kemi edhe në himnin kombëtar, nuk po bëja shaka. Është një tregues i lidhjes sonë të thellë me këtë shpikje të rëndësishme. Dhe historia që më ka treguar im atë për “emeurikanin” që u kthye nga kurbeti dhe e këndoi himnin me “dyshek” dhe “qilim” është dëshmi e kësaj lidhjeje të veçantë. Poshtë Kapitali i Marksit! Rroftë imperializmi dhe revolucioni! – tha Stalini duke nderuar me grusht dhe bëri të largohet duke vënë buzën në gaz. Nga pas e ndoqi Fojerbahu…
Dysheku, nuk është thjesht një objekt, por një ideologji e shtruar horizontalisht. Siç thoshte edhe profesori i filozofisë të teknikumin e natës në Cërrujë, Ilir Mborja, “pa dyshek nuk ka dialektikë, ka vetëm spondeliatrozë e dhimbje shpine.”, – po thoshte Dyli, të cilin tashmë të gjithë të pranishmit e kishin cilësuar si “Engelsi i dyshekut”…
Shkenca bolshevike mund të na çojë në Mars, por pa dyshek, do të kthehemi me hernie diskale. Dhe siç tha një herë një filozof i madh, në atë që quhet Kafeneja e Mborjarëve: “Njeriu është gjumi…, është ajo që fle.”… Pa dyshek, njeriu është thjesht një qenie që rrotullohet e mbështillet në ankth rreth qilimit.
Dhe për ata që dyshojnë në lidhjen e dyshekut me qilimin, le të kujtojmë himnin e famshëm të “emeurikanit” që këndonte: “Rreth flamurit të përbashkuar, me një dyshek e një qilim”… Dhe kur e pyetën pse e kishte zëvendësuar “dëshirën” me “dyshekun”, “emeurikani”, qetë qetë, ishte përgjigjur me një pyetje, nga ato që Lenini i quante asgjësuese: “Po ku fle më mirë, në dhe, qoftë edhe i vendit tënd, apo në dyshek, qoftë edhe në dhe të huaj?!”
Një pyetje që ende ndan më dysh filozofët e Korçës nga ata të Kolonjës…
Këtu, nuk durova më dhe, duke thirrur “Poshtë leva! Rroftë rrota! Rroftë Çaushesku!”, nxitova ta përqafoj Leninin, por në vend të tij, kur hapa sytë, pashë dy burra të fuqishëm. Njëri mbante një shiringë në dorën e djathtë dhe i thoshte shokut të tij: Mbaje pak, sa t’i bëj një qetësues tjetër!
Isha në spital. Në çmendinë domethënë. Më kishte sjellë Dyli. Se si e se qysh, nuk mbaja mend gjë…
***
Kur u zgjova, drita ishte e zbehtë dhe e ftohtë. Muret ishin të bardha borë, domethënë, jo si muret e shtëpisë sime të fëmijërisë. Këtu nuk kishte as fiq e as gjethe fiku, nuk kishte hardhi e as gjethe rrushi. Nuk ishte as Hegeli, as Engelsi, as Dyli, as Çaushesku, as polici… Vetëm një dyshek i hollë dhe një dritare me hekura.
Një zë i butë më foli nga ana tjetër e dhomës:
– Si je sot, profesor?
Ishte një infermiere. Infermiere prej vërteti. Me bluzë të bardhë e me sy të lodhur, por të mirë. Nuk mbante as leva, as rrota, as flamuj revolucionarë. Vetëm një bllok të madh shënimesh dhe një buzëqeshje e pafajshme, me një fjalë, nuk më gjykonte, përkundrazi, ndehej e keqardhur për mua…
– Kam folur me Leninin, – i thashë.
Ajo tundi kokën në shenjë miratimi dhe shkroi diçka në bllokun e saj.
– Dhe me Stalinin. Dhe me Engelsin. Dhe me Dylin. Sidomos me Dylin.
– Me cilin Dyl?
– Dyl Dyshekun. Si, nuk e njihni?
Ajo heshti për një çast. Pastaj, pasi shkroi edhe diçka në bllokun e madh të saj, tha:
– Ndoshta është koha të pushonit edhe pak, profesor… Ja, kthehuni pak t’ju bëj këtë shiringën! Do t’ju qetësojë.
– Po unë i qetë jam. Lenini me atë levën e Dyl Dyshekut, me dyshekët desha të them, nuk është i qetë. Jo unë…
***
I dashur lexues, nëse ke arritur të më lexosh deri këtu, përgëzime! Jo vetëm për durimin, por edhe për guximin intelektual që kërkon të lexosh diçka nga një si unë që, ngaqë flet me Leninin dhe shokët e tij si Fojerbahu, Stalini, Çaushesku dhe Dyl Dysheku (ky, Dyli në fakt, është i vetmi që më kupton drejt), ca të marrë, e mbajnë për të çmendur… Ata nuk e kuptojnë, por kjo që bëj unë nuk është letërsi. Kjo është një maratonë mendore me dyshekun si stacion meditimi.
E shkrova këtë novelë jo për të shpëtuar botën, as për të rrëzuar sistemin, por sepse psikiatri më tha: “Shkruaj, është terapia e vetme për diagnozën tënde.” Dhe unë, si pacient i bindur, mora letër e laps, u shtriva mbi dyshekun dhe fillova të flas me ju e t’u tregoj për Dylin, shpëtimtarin e mirëkuptuesim tim të vetëm në këtë dynja.
Kam shkruar shkujdesur dhe ju kam rrëfyer gjithçka si më erdhi…, pa filtra e pa dorashka. Më besoni! Në fund të fundit, kjo nuk është novelë, por një kurë terapie. Kështu më ka thënë dhe Dyli: “Shkruaj, profe, shkruaj! Shkruaj për të mbijetuar sa më shëndetshëm mendërisht! Në një vend ku protesta është vendi për të bërë selfie, dhe filozofia varet nga lloji i dyshekut, shkruaj! Vetëm shkruaj! Nëse ndonjëherë ndiheni i lodhur, i pashpresë dhe të vjen për të thërritur me zë të lartë…, mos e bëj atë, por shko e shtrihu menjëherë në dyshek, profe! Pastaj, kur të zgjohesh, shkruaj përsëri! Shkruaj për ëndrrat siç i shikon! Kjo do t’i bëjë ata që do t’i lexojnë ato që shkruan, ose të qeshin, ose të qajnë. Po të siguroj se shumica do të qeshin…, ngaqë janë lodhur duke qarë.
Shkruaj, profe, shkruaj! Shkruaj, se edhe nëse nuk të shëron, të paktën, shkrimi nuk të dëmton. Leximi dhe televizioni, ato të shkatërrojnë fare…”…
Ish profesori i Dyl Dyshekut, i juaji Ilir Mborja
Tiranë, tetor 2025
***
