“Politika nuk është për engjëj, por për ata që dinë të përballen me realitetin ashtu siç është…”
Niccolò Machiavelli
Niccolò Machiavelli është një nga figurat më të rëndësishme në historinë e mendimit politik, sepse pati guximin të thotë të vërtetën për pushtetin ashtu siç është, pa iluzione dhe pa zbukurime. I lindur në Firence në vitin 1469, në një kohë kur Italia ishte e përçarë nga luftërat, tradhtitë dhe aleancat e përkohshme, ai u bë dëshmitar i drejtpërdrejtë i mënyrës se si funksiononte politika në praktikë. Për më shumë se dhjetë vjet, ai shërbeu si diplomat dhe sekretar i Republikës së Firences, duke udhëtuar në oborre mbretërore dhe duke parë nga afër se si sundimtarët ruanin pushtetin jo përmes virtytit, por përmes forcës, mashtrimit dhe aftësisë për t’u përshtatur. Kur familja Medici u rikthye në pushtet, Machiavelli u përjashtua, u arrestua dhe u torturua. I përjashtuar nga jeta politike, ai iu kthye asaj që dinte më mirë: të shkruante. Kështu lindi “Il principe”, një libër që nuk kërkonte të ishte moral, por i vërtetë.
Në një epokë kur filozofët flisnin për drejtësi dhe mirësi, Machiavelli guxoi të thoshte se rëndësi ka jo të dukesh i mirë, por të jesh efektiv. Për të, politika nuk ishte një fushë ku sundon morali, por një arenë ku mbijetojnë ata që dinë të luajnë lojën. Ai e ndau politikën nga etika dhe vendosi një standard të ri: aftësinë për të ruajtur pushtetin. Në këtë kuptim, “Princi” nuk është një thirrje për tirani, por një udhëzues për mbijetesë në një botë të pamëshirshme. Një nga konceptet më të thella që ai paraqet është ai i “virtùs”, që nuk ka të bëjë me virtytin moral, por me aftësinë për të vepruar me guxim, zgjuarsi dhe vendosmëri. Përballë saj qëndron “fortuna” – fati, forca e paparashikueshme që mund të shkatërrojë çdo plan. Por Machiavelli nuk besonte te dorëzimi. Ai shkruante: “Është më mirë të jesh i guximshëm sesa i kujdesshëm, sepse fati është grua dhe nëse do ta sundosh, duhet ta godasësh dhe ta shtypësh” (Il principe). Kjo metaforë e ashpër tregon bindjen e tij se njeriu duhet të marrë kontrollin mbi rrethanat, jo të presë mëshirën e tyre.
Një nga pyetjet më të famshme që ai shtroi ishte: “A është më mirë që sundimtari të jetë i dashur apo i frikshëm?” Përgjigjja e tij ishte e thjeshtë dhe brutale: më mirë të të kenë frikën. Dashuria është e paqëndrueshme, ndërsa frika, nëse përdoret me maturi, është më e sigurt. Ai shkruante: “Njerëzit janë aq të thjeshtë dhe aq të prirur për t’u nënshtruar nevojave të momentit, saqë ai që mashtron gjithmonë do të gjejë dikë që do të mashtrohet” (Il principe). Kjo nuk është një thirrje për mashtrim, por një vëzhgim i ftohtë i natyrës njerëzore. Machiavelli e dinte se njerëzit nuk gjykojnë sipas të vërtetës, por sipas asaj që duket. Prandaj, një sundimtar duhet të duket i drejtë, i mëshirshëm, bujar, edhe kur nuk është. Sepse pushteti nuk është vetëm forcë, por edhe aftësi për të krijuar iluzione.
Machiavelli nuk e urrente moralin, por e kuptonte kufirin e tij në një botë të egër. Ai shkroi në një kohë kur Firence kërcënohej nga çdo anë, kur mbretërit e huaj ndërronin territore si letra bixhozi. Në atë botë, idealizmi ishte luks. Prandaj “Il principe” nuk është një libër i pashpirt, por një pasqyrë e ftohtë e realitetit. Ai nuk kërkon të frymëzojë, por të zgjojë. Ai nuk ofron shpresë, por njohuri. Dhe kjo është ndoshta dhurata më e madhe që një filozof mund t’i japë botës. Pesë shekuj më vonë, “Il principe” mbetet një libër që na detyron të përballemi me atë që shpesh refuzojmë të pranojmë: se politika nuk është për engjëj, por për ata që dinë të përballen me realitetin ashtu siç është…
Timoleo GURI
