Nga Trifon DAFA
Problemi i pronës private në Shqipëri mbetet një nga çështjet më të ndërlikuara dhe më të debatueshme të tranzicionit postkomunist. Më shumë se tre dekada pas miratimit të nenit famëkeq 7501 për tokën bujqësore, vendi ende përballet me pasojat e një politike pronësie që ka prodhuar përplasje sociale, pasiguri juridike dhe largim të investitorëve.
Neni 7501: Fillimi i një krize të gjatë
Miratuar më 19 korrik 1991, neni 7501 riorganizoi pronësinë mbi tokën bujqësore, duke e shpërndarë atë në mënyrë kolektive pa respektuar të drejtën e pronarëve të mëparshëm. Ky akt ligjor, i cili duhej të ishte një zgjidhje e përkohshme, u kthye në burim përplasjeje dhe padrejtësie. Kompensimi i pronarëve është bërë në mënyrë të paqartë, shpesh në kundërshtim me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë (neni 41), duke minuar besimin në shtetin e së drejtëLegalizimi dhe pasojat sociale
Ligji për legalizimin e ndërtimeve pa leje, i miratuar më 3 prill 2006 dhe i ndryshuar disa herë në vitet pasuese, ka legjitimuar uzurpimin e pronës private. Në vend që të sillte qartësi, ai ka favorizuar një administratë të politizuar dhe ka përkeqësuar klimën e investimeve. Investitorët e huaj e shohin Shqipërinë si një vend me rrezik të lartë juridik, ku prona nuk është e mbrojtur.
Politika dhe mungesa e vullnetit për reformë
Partitë politike shqiptare, pavarësisht ndryshimeve në pushtet, nuk kanë treguar vullnet për të reformuar ligjin për pronat. Me shumicën parlamentare në dorë, ato kanë ruajtur status quo-në, duke e kthyer pronën në një instrument klientelist. Kjo ka ndikuar në humbjen e perspektivës për zhvillim dhe ka thelluar krizën e besimit në institucionet.
Emigrimi dhe shkëputja nga prona
Zbrazja e vendit nga rinia shqiptare është një pasojë direkte e mungesës së lidhjes me pronën. Një individ që nuk ka mundësi ta trashëgojë, zhvillojë apo mbrojë pronën e tij, nuk ka arsye të qëndrojë. Prona është jo vetëm një burim ekonomik, por edhe një lidhje identitare me vendin.
Administrata dhe korrupsioni institucional
Monopoli i administratës partiake mbi pronën shtetërore, e trajtuar si “mall pa zot”, ka sjellë forma të reja të korrupsionit. Statusi i “investitorit strategjik”, shpesh i dhënë pa kritere të qarta, është një shembull i qartë i përdorimit të pronës publike për interesa të ngushta politike.
Kontributi akademik: një dritare mbi të kaluarën
Në këtë kontekst, vlen të përmendet studimi i autorëve Iliaz Fishta dhe Teodor Kareco, “Prona private në Shqipëri 1924–1944”, botuar nga “Dituria” në vitin 1996. Ky libër, i bazuar në burime arkivore dhe bibliografike, hedh dritë mbi zhvillimet e pronës private gjatë periudhës së monarkisë dhe pushtimit. Autorët kanë ndjekur gjurmët e studiuesve të njohur shqiptarë dhe të huaj, duke sjellë për herë të parë dokumente nga Kryeministria, Ministria e Ekonomisë Kombëtare, Banka Kombëtare e Shqipërisë, legata italiane dhe institucione të tjera.
Si përfundim mund të themi se çështja e pronës private në Shqipëri nuk është thjesht një debat juridik, por një tregues i thellë i krizës së shtetit dhe shoqërisë. Pa një reformë të thellë, të ndershme dhe transparente, Shqipëria rrezikon të mbetet peng i së shkuarës dhe të humbasë mundësinë për një të ardhme të qëndrueshme.
